Η επερχόμενη άτυπη πενταμερής διάσκεψη στη Νέα Υόρκη, προγραμματισμένη για την Τετάρτη, αναμένεται να αποτελέσει έναν ακόμη καθοριστικό κόμβο στην πορεία του Κυπριακού – ενός ζητήματος που, εξήντα έξι χρόνια μετά τις πρώτες διεθνείς συμφωνίες, εξακολουθεί να διχάζει και να δοκιμάζει τη διεθνή διπλωματία. Η σταδιακή μετατόπιση της τουρκοκυπριακής ηγεσίας προς τη λύση δύο κρατών έχει δημιουργήσει ένα νέο, πιο δύσκαμπτο τοπίο διαπραγματεύσεων, ενώ το παρελθόν ανασύρει σημαντικούς σταθμούς και διλήμματα που παραμένουν επίκαιρα.

Η απαρχή: Συμφωνίες Ζυρίχης – Λονδίνου

Το 1959, με τις Συμφωνίες Ζυρίχης και Λονδίνου, Ελλάδα, Τουρκία, Ηνωμένο Βασίλειο, Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι συναίνεσαν στη δημιουργία της Κυπριακής Δημοκρατίας. Το νέο κράτος στηρίχθηκε σε τρεις θεμελιώδεις Συνθήκες – Εγκαθίδρυσης, Εγγυήσεως και Συμμαχίας – που διασφάλιζαν την ανεξαρτησία και την επιρροή των εγγυητριών δυνάμεων. Ωστόσο, το Σύνταγμα του 1960 αποδείχθηκε εύθραυστο, με την κρίση του 1963 να οδηγεί στη διάρρηξη της δικοινοτικής λειτουργίας.

1964: Η πρώτη αποτυχημένη πενταμερής

Η διάσκεψη του Λονδίνου το 1964, υπό βρετανική πρωτοβουλία, απέτυχε να γεφυρώσει τις διακοινοτικές συγκρούσεις. Η άρνηση του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου να αποδεχθεί τις προτάσεις ειρήνευσης οδήγησε στη δημιουργία ειρηνευτικής δύναμης του ΟΗΕ, η οποία παραμένει ενεργή στην Κύπρο μέχρι σήμερα.

Το Σχέδιο Ανάν και η αποτυχία του 2004

Μία από τις πλέον συγκροτημένες ειρηνευτικές προσπάθειες σημειώθηκε με το Σχέδιο Ανάν, το οποίο τέθηκε σε δημοψήφισμα το 2004, λίγο πριν την ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ. Αν και εγκρίθηκε από τους Τουρκοκύπριους, απορρίφθηκε από το 76% των Ελληνοκυπρίων, καταδεικνύοντας το χάσμα στις αντιλήψεις των δύο κοινοτήτων ως προς το μέλλον του νησιού.

2016–2017: Πλαίσιο Γκουτέρες και η ευκαιρία που χάθηκε

Με νέο δυναμισμό, οι συνομιλίες επανεκκινήθηκαν το 2016-2017, με κρίσιμες διασκέψεις στο Μοντ Πελεράν, στη Γενεύη και στο Κραν Μοντανά. Το πλαίσιο Γκουτέρες, που προτάθηκε από τον Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ Antonio Guterres, επιχείρησε να ενώσει τα βασικά ζητήματα – εδαφικό, ασφάλεια, εγγυήσεις και πολιτική ισότητα. Παρά τις προσδοκίες, οι διαφορές αποδείχθηκαν αγεφύρωτες, οδηγώντας σε νέο αδιέξοδο.

2021: Άτυπη Γενεύη και η στροφή στην πολιτική των δύο κρατών

Η άτυπη διάσκεψη της Γενεύης το 2021 σηματοδότησε μια καθοριστική αλλαγή. Ο Τουρκοκύπριος ηγέτης Ερσίν Τατάρ, με τη στήριξη της Άγκυρας, εγκατέλειψε επισήμως το μοντέλο της ομοσπονδίας, προτείνοντας λύση δύο κρατών με αναγνώριση της «ΤΔΒΚ». Η πρόταση απορρίφθηκε τόσο από την Ελληνοκυπριακή πλευρά όσο και από τον ΟΗΕ και τις μεγάλες δυνάμεις, όμως παραμένει το βασικό αφήγημα της τουρκοκυπριακής πολιτικής μέχρι σήμερα.

2025: Συμβολισμοί χωρίς ουσία

Η τελευταία άτυπη συνάντηση, τον Μάρτιο του 2025 στη Γενεύη, εστίασε σε χειρονομίες καλής θέλησης – άνοιγμα οδοφραγμάτων, κοινές δράσεις νεολαίας και περιβάλλοντος – χωρίς να προσεγγίσει την ουσία της πολιτικής διαφωνίας. Η Άγκυρα και η τουρκοκυπριακή ηγεσία επιμένουν πως η αναγνώριση ίσου διεθνούς καθεστώτος αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για επίσημες συνομιλίες.

Μεταβολές στο πλαίσιο των διαπραγματεύσεων

Από τη δεκαετία του 1960 μέχρι σήμερα, το Κυπριακό έχει περάσει από το καθεστώς των εγγυήσεων, στις προσπάθειες για διζωνική δικοινοτική ομοσπονδία και πλέον στην ανοιχτή προώθηση της διχοτόμησης. Η τουρκοκυπριακή πλευρά θεωρεί ότι η πολιτική ισότητα εντός μιας ομοσπονδίας δεν είναι εφικτή στην πράξη, ενώ οι Ελληνοκύπριοι επιμένουν στη λύση που προβλέπουν οι αποφάσεις του ΟΗΕ.

Η πρόκληση της Νέας Υόρκης

Η διάσκεψη της Νέας Υόρκης αναμένεται να αποτελέσει το πεδίο όπου θα δοκιμαστούν τα όρια της διεθνούς μεσολάβησης. Το ερώτημα δεν είναι μόνο αν θα επανεκκινήσουν οι συνομιλίες, αλλά και αν παραμένει εφικτή μια κοινή βάση διαλόγου. Το ενδεχόμενο παρατεταμένης στασιμότητας ενισχύεται, ενώ η αποδοχή της λύσης δύο κρατών από μέρους της διεθνούς κοινότητας θα αποτελούσε ριζική ανατροπή της μέχρι τώρα διπλωματικής αρχιτεκτονικής.

Το Κυπριακό, τελικά, παραμένει μια ανοιχτή πληγή της ευρωπαϊκής και παγκόσμιας τάξης – ένα ζήτημα που συνεχώς μεταλλάσσεται, αλλά αρνείται να λυθεί.

ΠΗΓΗ: IBNA