Η μεταναστευτική κρίση στα νότια σύνορα της Ευρώπης παραμένει ενεργή εδώ και δεκαετίες. Σήμερα έχει λάβει εκρηκτικές διαστάσεις, με τη Λιβύη να λειτουργεί ως η κυριότερη πύλη διέλευσης προς την ευρωπαϊκή ήπειρο. Σύμφωνα με στοιχεία του λιβυκού Υπουργείου Εσωτερικών, περισσότεροι από 4 εκατομμύρια αλλοδαποί βρίσκονται αυτή τη στιγμή στη χώρα, αριθμός που ξεπερνά το μισό του επίσημου πληθυσμού των 7,5 εκατομμυρίων. Η πλειοψηφία δεν διαθέτει νομιμοποιητικά έγγραφα. Πολλοί κρατούνται σε κέντρα τα οποία, μέσα σε ένα περιβάλλον ανομίας, διακίνησης ναρκωτικών και συνεχιζόμενων συγκρούσεων, έχουν μετατραπεί σε άτυπες φυλακές. Διεθνείς οργανισμοί καταγράφουν φαινόμενα δουλεμπορίου, απαγωγές μεταναστών για καταναγκαστική εργασία ή για λύτρα. Παράλληλα, η UNICEF επισημαίνει ότι το 2024 περισσότεροι από 2.200 άνθρωποι πνίγηκαν ή αγνοούνται στη Μεσόγειο. Η χώρα, βυθισμένη στο χάος μετά τη δυτική στρατιωτική επέμβαση, έχει μετατραπεί σε βασικό σημείο εκκίνησης για εκατομμύρια που επιδιώκουν να φτάσουν στις ευρωπαϊκές ακτές.

Αξίζει να ανακληθούν οι προειδοποιήσεις του εκλιπόντος Λίβυου ηγέτη. Το 2011, λίγους μήνες πριν τη δολοφονία του, ο Μουαμάρ Καντάφι είχε πει στον Τόνι Μπλερ ότι η απομάκρυνσή του θα βύθιζε τη χώρα στο χάος, θα ενίσχυε τις τρομοκρατικές οργανώσεις και θα πυροδοτούσε αθρόες μεταναστευτικές ροές προς την Ευρώπη. Οι προβλέψεις αυτές επαληθεύτηκαν: μετά τον εμφύλιο πόλεμο και την επέμβαση του ΝΑΤΟ, η Λιβύη οδηγήθηκε στην αναρχία και μετατράπηκε σε έναν από τους σημαντικότερους διαδρόμους προσφύγων.

Το παναφρικανικό όραμα

Στη νεότερη αφρικανική ιστορία, λίγα κράτη γνώρισαν επίπεδα ευημερίας αντίστοιχα με εκείνα της Λιβύης επί Μουαμάρ Καντάφι (1969–2011). Χάρη στη διαχείριση του πετρελαϊκού πλούτου, η χώρα μεταμορφώθηκε μέσα σε τέσσερις δεκαετίες από μια άνυδρη περιοχή στο πιο εύπορο κράτος της Αφρικής, με σημαντικά κοινωνικά και οικονομικά οφέλη για τους πολίτες της. Παρά ταύτα, ο Καντάφι κατηγορήθηκε από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας – μεταξύ άλλων για δολοφονίες, βασανιστήρια και διώξεις αμάχων. Ωστόσο, χωρίς να αγιογραφείται το καθεστώς του, είναι γεγονός ότι η Λιβύη κατείχε το υψηλότερο κατά κεφαλήν ΑΕΠ και προσδόκιμο ζωής στην Αφρική. Ο τότε Γάλλος πρόεδρος Νικολά Σαρκοζί, ο Ιταλός πρώην πρωθυπουργός Σίλβιο Μπερλουσκόνι και η Χίλαρι Κλίντον υπήρξαν βασικοί παράγοντες που προώθησαν την επέμβαση του ΝΑΤΟ και την ανατροπή του.

Ο αείμνηστος δημοσιογράφος Πέτρος Μακρής, προσκεκλημένος της Λιβυκής Δημοκρατίας το καλοκαίρι του 1988 μέσω της πρεσβείας της στην Αθήνα, κάλυψε για την «Ελευθεροτυπία» την Παναφρικανική Διάσκεψη Κορυφής στην Τρίπολη. Σε συνομιλίες με Λίβυους συναδέλφους συγκέντρωσε στοιχεία για την κοινωνική ευημερία της εποχής, καταγράφοντας ενδεικτικά τα εξής:

  • Το 1945 η Λιβύη υπό τον βασιλιά Ίντρις συγκαταλεγόταν στις φτωχότερες χώρες του κόσμου. Με την εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων, το εισόδημα εκτοξεύτηκε. Το 1970 το κατά κεφαλήν εισόδημα ήταν 1.830 δολάρια και το 1975 ξεπέρασε τα 4.000. Λίγο πριν τον θάνατο του Καντάφι έφτανε τα 8.678.

  • Η εκπαίδευση, από το δημοτικό μέχρι το πανεπιστήμιο, ήταν απολύτως δωρεάν. Ο αναλφαβητισμός από 80% μειώθηκε στο 17%, ενώ το 25% των πολιτών διέθετε πανεπιστημιακό πτυχίο – ρεκόρ για την ήπειρο.

  • Η ιατροφαρμακευτική περίθαλψη παρέχονταν δωρεάν, τα νοσοκομεία πολλαπλασιάστηκαν και οι ασθένειες όπως η ελονοσία εξαλείφθηκαν.

  • Η ηλεκτρική ενέργεια ήταν τόσο επιδοτούμενη που πρακτικά δωρεάν για τα νοικοκυριά.

  • Η στέγη θεωρούνταν θεμελιώδες δικαίωμα, με εκτεταμένα προγράμματα κοινωνικής κατοικίας και άτοκα δάνεια.

  • Το κράτος επιδοτούσε κατά 50% την αγορά αυτοκινήτου.

  • Η βενζίνη κόστιζε μόλις 0,14 δολάρια το λίτρο – μια από τις χαμηλότερες τιμές παγκοσμίως.

  • Βασικά αγαθά όπως το ψωμί διατίθεντο με κρατικές επιδοτήσεις.

  • Οι αγρότες λάμβαναν δωρεάν γη, μηχανήματα και σπόρους.

  • Οι νέοι πτυχιούχοι που έμεναν άνεργοι εισέπρατταν επίδομα ίσο με τον μέσο μισθό της ειδικότητάς τους.

  • Όσοι δεν έβρισκαν επαρκείς υποδομές για σπουδές ή θεραπείες στη χώρα, χρηματοδοτούνταν για το εξωτερικό.

  • Μέρος των πετρελαϊκών εσόδων κατευθυνόταν σε κοινωνικές παροχές, εξασφαλίζοντας πρωτόγνωρη οικονομική σταθερότητα.

Με αποθεματικά ύψους 150 δισ. δολαρίων και χωρίς εξωτερικό χρέος, η Λιβύη του Καντάφι αποτελούσε εξαίρεση στην Αφρική: ανεξάρτητη από το ΔΝΤ και άλλους διεθνείς θεσμούς. Η οικονομική αυτή αυτονομία κατέστησε δυνατά έργα όπως ο Μεγάλος Ανθρωπογενής Ποταμός, που διοχέτευε νερό στην έρημο μετατρέποντας άνυδρες εκτάσεις σε καλλιεργήσιμα εδάφη. Το έργο χαρακτηρίστηκε «όγδοο θαύμα του κόσμου».

Παράλληλα, ο Καντάφι επεδίωκε την ενοποίηση της Αφρικής. Είχε προτείνει την καθιέρωση του «χρυσού δηναρίου» για το αφρικανικό εμπόριο, επιδιώκοντας την απεξάρτηση της ηπείρου από το δολάριο και τις δυτικές δυνάμεις. Οι φιλοδοξίες του, σε συνδυασμό με τη στήριξή του στην Αφρικανική Ένωση, τον καθιστούσαν απειλή για την παγκόσμια τάξη. Το τέλος ήταν η βίαιη ανατροπή και δολοφονία του, με τη χώρα να καταρρέει στο χάος.

Η περίπτωση της Λιβύης αλλά και άλλων χωρών της «Αραβικής Άνοιξης» αποδεικνύει την παροιμία «δυοίν κακοίν προκειμένοιν το μη χείρον βέλτιστον». Ανάμεσα σε δύο κακά, το λιγότερο επώδυνο ενδέχεται να είναι προτιμότερο. Για τη Λιβύη, το καθεστώς σχετικής ευημερίας αποδείχθηκε η λιγότερο οδυνηρή επιλογή σε σύγκριση με την καταστροφή που ακολούθησε την ξένη επέμβαση. Μετά την πτώση Καντάφι και Σαντάμ Χουσεΐν, που αρχικά προκάλεσε διεθνή ανακούφιση, ήρθαν μόνο καταστροφή, ξένες παρεμβάσεις και χιλιάδες αθώα θύματα.

Οι σχεδιασμοί της ΕΕ για την ανακοπή της εισροής προσφύγων

Για να περιορίσει τις μεταναστευτικές ροές, η Ευρωπαϊκή Ένωση αναθέτει ολοένα και περισσότερες αρμοδιότητες σε τρίτες χώρες, κυρίως στην Αφρική. Έχει συνάψει σειρά συμφωνιών με αφρικανικά και μεσανατολικά κράτη, συνδυάζοντας οικονομικά κίνητρα με πολιτική πίεση, ώστε οι μετανάστες να κρατούνται εκτός ευρωπαϊκών συνόρων.

Η Ιταλία, κύριος προορισμός για πολλούς, έχει αναλάβει πρωτοβουλία μέσω του Σχεδίου Ματέι, που προβλέπει επενδύσεις δισεκατομμυρίων σε ενέργεια, γεωργία, ύδρευση, υγεία και εκπαίδευση σε αφρικανικές χώρες. Η λογική του σχεδίου είναι ότι με την τόνωση της ανάπτυξης θα μειωθούν οι λόγοι μετανάστευσης.

Παράλληλα, η Ρώμη δεν διστάζει να εφαρμόσει το μοντέλο της «μετεγκατάστασης» αιτούντων άσυλο σε τρίτες χώρες. Στο πλαίσιο αυτό προβλέπεται η λειτουργία δύο κέντρων ελέγχου στην Αλβανία, ώστε να εμποδιστεί η είσοδος μεταναστών στην Ιταλία και την ΕΕ. Αντίστοιχο σύστημα εφαρμόζει η Αυστραλία με το λεγόμενο “Pacific solution”, μεταφέροντας από το 2012 τους περισσότερους νέους μετανάστες στο νησί Ναούρου ή σε άλλα μικρά κράτη της περιοχής.

Η Ελλάδα, με τα εκατοντάδες νησιά της, θα μπορούσε να υιοθετήσει ανάλογο μοντέλο, υπό την προϋπόθεση σεβασμού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Το ιταλικό σχέδιο για εγκατάσταση μεταναστών στην Αλβανία είχε ως αποτέλεσμα να αλλάξουν οι διαδρομές των μεταναστευτικών ροών, με αυξανόμενο αριθμό να επιλέγει πλέον την Κρήτη. Η ουσία είναι να αποθαρρυνθεί η απόπειρα αναχώρησης από την πατρίδα, αν οι υποψήφιοι γνωρίζουν ότι θα εγκλωβιστούν σε κάποια τρίτη χώρα ή ακόμη και σε ελληνικό νησί, με πιθανότητα επιστροφής. Οι θεωρίες περί ποσοστώσεων στη φιλοξενία μεταναστών όχι μόνο δεν μειώνουν τις ροές, αλλά ενδέχεται να τις ενισχύσουν, καθώς προσφέρουν την προοπτική μετεγκατάστασης και σε βόρειες χώρες, που αποτελούν και τον απώτερο στόχο των περισσότερων.

ΠΗΓΗ: MILITAIRE.gr