του Χάρη Θεραπή

Η πρόσφατη πολιτική τοποθέτηση του Τουφάν Ερχιουρμάν ανέδειξε, ίσως πιο καθαρά από ποτέ, τα όρια των ψευδαισθήσεων που για δεκαετίες συνόδευαν το Κυπριακό. Οι ψευδαισθήσεις αυτές δεν αφορούσαν μόνο την τουρκοκυπριακή πλευρά και την εξάρτησή της από την Άγκυρα· αφορούσαν και την ελληνοκυπριακή κοινωνία, η οποία, σε μια σημαντική μερίδα της, πίστεψε ότι ο Ερχιουρμάν εκπροσωπεί κάτι ριζικά διαφορετικό από τον Ερσίν Τατάρ. Η πραγματικότητα όμως, όπως αποτυπώθηκε στα λόγια και τη στάση του, δείχνει ότι οι διαφορές είναι ύφους, όχι ουσίας.

Από τη ρητορική του εκσυγχρονισμού στην επιβεβαίωση της εξάρτησης

Ο Ερχιουρμάν προβάλλεται ως μετριοπαθής πολιτικός, υπέρμαχος του διαλόγου και της ευρωπαϊκής προοπτικής. Ωστόσο, η στάση του στις κρίσιμες παραμέτρους του Κυπριακού δεν διαφέρει ουσιαστικά από τη γραμμή που χαράσσει η Άγκυρα. Με έμφαση στην «πολιτική ισότητα» και με ρητή αναφορά στη διατήρηση του εγγυητικού ρόλου της Τουρκίας, ο Ερχιουρμάν επαναβεβαιώνει ότι καμία διαδικασία δεν μπορεί να προχωρήσει χωρίς πλήρη συνεννόηση με την Άγκυρα. Έτσι, η παλαιότερη ψευδαίσθηση πως μια τουρκοκυπριακή ηγεσία μπορεί να ενεργήσει ανεξάρτητα και να διαμορφώσει δική της στρατηγική γραμμή, αποδεικνύεται αβάσιμη.

Οι ελληνοκυπριακές προσδοκίες και η διάψευσή τους

Στην ελληνοκυπριακή κοινή γνώμη, η φιγούρα του Ερχιουρμάν είχε καλλιεργήσει ελπίδες. Επειδή προέρχεται από έναν πολιτικό χώρο που ιστορικά μιλούσε τη γλώσσα της επανένωσης και της ομοσπονδίας, θεωρήθηκε ότι θα μπορούσε να σηματοδοτήσει μια νέα αρχή, πιο κοντά στο πνεύμα του Κραν Μοντανά. Πολλοί πίστεψαν ότι εκπροσωπεί το «αντίπαλο δέος» στον Τατάρ και ότι η επιστροφή του στο προσκήνιο θα μπορούσε να επαναφέρει στο τραπέζι την ιδέα της δικοινοτικής, διζωνικής ομοσπονδίας.

Όμως, η πρόσφατη ρητορική του δείχνει ότι η διαφορά δεν έγκειται στον στόχο, αλλά στον τρόπο με τον οποίο διατυπώνεται. Ο Ερχιουρμάν μιλά με την ίδια επιμονή για δύο προϋποθέσεις: την αναγνώριση της πολιτικής ισότητας των Τουρκοκυπρίων και τη διατήρηση του ρόλου της Τουρκίας ως εγγυήτριας δύναμης. Με άλλα λόγια, δεν προτείνει έναν διαφορετικό δρόμο προς τη λύση, αλλά μια πιο κοσμιευμένη εκδοχή της ίδιας αφετηρίας: ότι η τουρκοκυπριακή κοινότητα και η Άγκυρα είναι ενιαίο πολιτικό σώμα, με κοινή στρατηγική βούληση.

Η σύγκλιση πίσω από τη ρητορική

Η διαφορά ανάμεσα στον Ερχιουρμάν και τον Τατάρ είναι περισσότερο αισθητική παρά πολιτική. Ο πρώτος επιλέγει έναν μετρημένο, θεσμικό λόγο, που επιδιώκει να διατηρήσει ανοιχτά τα κανάλια επικοινωνίας με τον διεθνή παράγοντα. Ο δεύτερος εκφράζει την ίδια θέση με περισσότερο εθνικιστική και προκλητική φρασεολογία. Και στις δύο περιπτώσεις, όμως, η ουσία παραμένει αμετάβλητη: αποδοχή της τουρκικής εποπτείας, αναγνώριση της de facto διχοτόμησης και επανανοηματοδότηση της «λύσης» με όρους πολιτικής ισότητας δύο ξεχωριστών οντοτήτων.

Η αποδοχή αυτής της πραγματικότητας οδηγεί και στην αποκάλυψη του πυρήνα της νέας φάσης του Κυπριακού: η ομοσπονδία δεν απορρίπτεται ρητά, αλλά αδειάζει από το περιεχόμενό της, μετατρεπόμενη σε ένα σχήμα δύο σχεδόν ανεξάρτητων κρατικών μορφωμάτων με χαλαρή συνεννόηση.

Το τέλος των ψευδαισθήσεων και για τις δύο κοινότητες

Από τη μια πλευρά, η τουρκοκυπριακή κοινωνία συνειδητοποιεί ότι η εξάρτηση από την Τουρκία δεν είναι προσωρινό φαινόμενο αλλά διαρκής δομή εξουσίας. Από την άλλη, η ελληνοκυπριακή κοινωνία αναγκάζεται να αναγνωρίσει ότι δεν υπάρχει πλέον “μετριοπαθής συνομιλητής” στα Κατεχόμενα που να μπορεί να λειτουργήσει ως αντίβαρο στην Άγκυρα. Ο Ερχιουρμάν, παρά τη διαφορετική πολιτική του αισθητική, κινείται εντός των ίδιων πλαισίων.

Το τέλος των ψευδαισθήσεων δεν αφορά, λοιπόν, μόνο τη μια πλευρά. Είναι μια αμφίπλευρη αφύπνιση: για τους Τουρκοκύπριους, ότι η αυτονομία τους είναι περιορισμένη· για τους Ελληνοκύπριους, ότι η αναζήτηση ενός «διαφορετικού» Τουρκοκύπριου ηγέτη που θα μπορούσε να οδηγήσει στη λύση ήταν, εξ αρχής, μια προβολή επιθυμίας πάνω στην πολιτική πραγματικότητα.

Ένα νέο, ψυχρότερο τοπίο

Η σημερινή κατάσταση στο Κυπριακό δεν προσφέρει χώρο για ρομαντικές αυταπάτες. Η Άγκυρα έχει εδραιώσει πλήρως τον ρόλο της ως καθοριστικού παράγοντα στα Κατεχόμενα. Η τουρκοκυπριακή ηγεσία, ανεξαρτήτως πολιτικής προέλευσης, δεν μπορεί να κινηθεί έξω από τα όρια αυτής της σχέσης. Και η ελληνοκυπριακή πλευρά, όσο κι αν επιθυμεί την επανένωση, οφείλει να αναμετρηθεί με το γεγονός ότι ο διάλογος δεν γίνεται πια ανάμεσα σε δύο κοινότητες, αλλά ανάμεσα σε δύο διαφορετικά κέντρα εξουσίας.

Επίλογος – Η αφύπνιση του ρεαλισμού

Το τέλος των ψευδαισθήσεων, επομένως, δεν είναι ήττα· είναι απαραίτητη προϋπόθεση ρεαλισμού και αυτογνωσίας. Μόνον όταν όλοι οι Κύπριοι αντιληφθούν ότι το μέλλον του νησιού δεν μπορεί να οικοδομηθεί πάνω στην κατοχή, θα μπορέσει να υπάρξει πραγματική προοπτική ειρήνης.
Η βασική προϋπόθεση για ένα βιώσιμο κοινό μέλλον είναι η απελευθέρωση της Κύπρου από τον τουρκικό στρατό κατοχής και η διαφύλαξη, πάση θυσία, της Κυπριακής Δημοκρατίας – του μοναδικού διεθνώς αναγνωρισμένου κράτους στο νησί.

Η Δημοκρατία αυτή, παρά τα λάθη και τις αδυναμίες της, παραμένει ο μόνος θεσμικός φορέας που εξασφαλίζει ισονομία, δικαιοσύνη και ευρωπαϊκά δικαιώματα σε όλους τους πολίτες της, ανεξαρτήτως καταγωγής. Ανάμεσά τους και στους πολίτες τουρκοκυπριακής καταγωγής, όπως ο ίδιος ο Τουφάν Ερχιουρμάν, οι οποίοι απολαμβάνουν πλήρως τα προνόμια και την ασφάλεια που εγγυάται η ευρωπαϊκή έννομη τάξη.

Η επιστροφή στον ρεαλισμό δεν σημαίνει παραίτηση από το όραμα· σημαίνει αναγνώριση της πραγματικότητας ως αφετηρία για δράση. Και η πραγματικότητα είναι μία: μόνον ένα ελεύθερο, ενιαίο και δημοκρατικό κράτος μπορεί να εγγυηθεί το μέλλον όλων των Κυπρίων.

Η Τουρκία ενδέχεται να αναθεωρήσει τη στάση της στο Κυπριακό και να θέσει εκ νέου στην ατζέντα το ζήτημα της «επανένωσης», υπό την προϋπόθεση ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση θα προσφέρει συγκεκριμένα κίνητρα και η ελληνοκυπριακή πλευρά θα επιδείξει πολιτική βούληση και αποφασιστικές πρωτοβουλίες, σύμφωνα με δημοσίευμα της αγγλόγλωσσης ιστοσελίδας Middle East Eye, συμφερόντων του Κατάρ.

Ο φιλοκυβερνητικός Τούρκος δημοσιογράφος Ραγίπ Σοϊλού αναφέρει πως Ευρωπαίος αξιωματούχος εκτιμά ότι, σε αντίθεση με το 2020 – όταν η Άγκυρα στήριξε ενεργά τον Ερσίν Τατάρ – αυτή τη φορά «άφησε τα πράγματα να εξελιχθούν» στα κατεχόμενα. Ο ίδιος αξιωματούχος θεωρεί πως η επικράτηση του Τουφάν Έρχιουρμαν μπορεί να αποτελέσει ευκαιρία για επανεκκίνηση των συνομιλιών «για την επανένωση».

Σύμφωνα με το δημοσίευμα, ο ηγέτης του MHP Ντεβλέτ Μπαχτσελί δήλωσε ότι «δεν θα επιτρέψει στη βόρεια Κύπρο να ξεφύγει από τον έλεγχο της Τουρκίας», αφήνοντας ανοιχτό ακόμη και το ενδεχόμενο προσάρτησης. Η Τούρκος δημοσιογράφος Νεβσίν Μενγκιού σχολίασε ότι ο Μπαχτσελί συχνά ξεκινά από «την πιο ακραία θέση» προκειμένου να δώσει μεγαλύτερο περιθώριο ελιγμών στον Πρόεδρο Ταγίπ Ερντογάν.

Ανώτερη τουρκική πηγή, την οποία επικαλείται το Middle East Eye, αναφέρει πως η Άγκυρα θα μπορούσε να επανεξετάσει τη στάση της, εάν η Λευκωσία δείξει έμπρακτη πρόθεση για λύση. «Η μπάλα βρίσκεται τώρα στο γήπεδο των Ελληνοκυπρίων», φέρεται να δήλωσε η πηγή, προσθέτοντας ότι ένα «πακέτο κινήτρων» από την ΕΕ – όπως η πρόσβαση στο πρόγραμμα SAFE, η αναβάθμιση της τελωνειακής ένωσης και η ενίσχυση της οικονομικής και στρατιωτικής συνεργασίας – θα μπορούσε να λειτουργήσει ως καταλύτης. Η ίδια πηγή φέρεται επίσης να σημείωσε ότι «στην εξίσωση μπορεί να προστεθεί και ο Τραμπ», χωρίς ωστόσο να επεκταθεί σε λεπτομέρειες.

Το άρθρο επισημαίνει ότι στην Άγκυρα εντείνεται η ανησυχία για την εμβάθυνση της συνεργασίας ανάμεσα στο Ισραήλ και την Κυπριακή Δημοκρατία. Η πρόσφατη απόφαση της Λευκωσίας να προμηθευτεί τα ισραηλινά αντιαεροπορικά συστήματα Barak MX χαρακτηρίζεται ως εξέλιξη που «ενδέχεται να επιτρέψει τη συλλογή πληροφοριών για τις τουρκικές στρατιωτικές δραστηριότητες στην Ανατολική Μεσόγειο».

Ο Υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας, Χακάν Φιντάν, φέρεται να δήλωσε ότι οι εν λόγω εξοπλισμοί «οξύνουν τις εντάσεις και δεν προσφέρουν την αποτρεπτική ισχύ που αναμένουν οι Ελληνοκύπριοι».

Καταλήγοντας, το Middle East Eye σημειώνει ότι η αυξανόμενη συνεργασία Κύπρου και Ισραήλ ενδέχεται να ωθήσει την Άγκυρα να επαναφέρει τον διάλογο για το Κυπριακό, ως μέσο «διπλωματικής εξισορρόπησης» στην ευρύτερη περιοχή.