«Μετά την 7η Οκτωβρίου, τίποτα δεν είναι όπως πριν στη Μέση Ανατολή». Η δήλωση αυτή του Αμερικανού επιχειρηματία και στενού συνεργάτη του Donald Trump, Tom Barrack, αποτυπώνει εύγλωττα την πολυπλοκότητα που χαρακτηρίζει σήμερα την περιοχή, αλλά και τις δυσκολίες της αμερικανικής στρατηγικής μετά τις επιθέσεις της 7ης Οκτωβρίου 2023.

Δύο χρόνια αργότερα, το γεωπολιτικό σκηνικό εμφανίζεται ακόμη πιο περίπλοκο. Η πρώτη επέτειος της 7ης Οκτωβρίου βρίσκει τον Trump στη δεύτερη θητεία του, έχοντας δεσμευτεί για αποκλιμάκωση, απελευθέρωση ομήρων και σταδιακό τέλος του πολέμου. Παράλληλα, είχε εξαγγείλει την αναβίωση και επέκταση των Συμφωνιών του Αβραάμ, επιδιώκοντας να χαράξει ισχυρό αποτύπωμα στη διπλωματία της Μέσης Ανατολής.

Ωστόσο, αυτές οι επιδιώξεις δεν έλαβαν υπόψη τις βαθύτερες αντιθέσεις της περιοχής. Η στρατηγική του Benjamin Netanyahu — από τη συνέχιση της πολεμικής εκστρατείας στη Γάζα και τα σχέδια προσάρτησης της Δυτικής Όχθης έως την αντιπαράθεση με το Ιράν και τη Συρία — παρέσυρε τον Trump σε ένα πλέγμα αποφάσεων χωρίς σαφή διέξοδο. Όπως σημειώνουν αναλυτές στην Ουάσινγκτον, «η απερισκεψία του Netanyahu και η ανοχή της αμερικανικής κυβέρνησης κινδυνεύουν να ακυρώσουν οριστικά το όραμα των Συμφωνιών του Αβραάμ».

Σε μια προσπάθεια να ανακτήσει τον έλεγχο, ο Trump παρουσίασε ενώπιον Αράβων ηγετών στα Ηνωμένα Έθνη ένα σχέδιο 20 σημείων για τον τερματισμό της σύγκρουσης στη Γάζα — μια απόπειρα εξισορρόπησης ανάμεσα στο Ισραήλ και τον αραβικό κόσμο, που φιλοδοξεί να διασώσει το υπόλοιπο της αρχιτεκτονικής των Συμφωνιών του Αβραάμ.

Κεντρικό στοιχείο της πρότασής του ήταν η δέσμευση να αποτραπεί οποιαδήποτε προσάρτηση της Δυτικής Όχθης, με την προειδοποίηση ότι κάτι τέτοιο θα οδηγούσε στην κατάρρευση των περιφερειακών συμφωνιών. Ο πρώην στρατιωτικός σύμβουλος του αμερικανικού ΥΠΕΞ, συνταγματάρχης Abbas Dahouk, υπογράμμισε ότι «αν και οι Συμφωνίες του Αβραάμ υφίστανται ακόμη τυπικά, το μέλλον τους φαντάζει ολοένα πιο αβέβαιο».

«Κάθε ισραηλινή απόπειρα προσάρτησης της Δυτικής Όχθης θα αποτελούσε κόκκινη γραμμή για την πλειονότητα των αραβικών κρατών», πρόσθεσε, «θέτοντας σε κίνδυνο όχι μόνο τις συμφωνίες ομαλοποίησης, αλλά και την προοπτική περιφερειακής ενσωμάτωσης και μιας λύσης δύο κρατών».

Οι Συμφωνίες του Αβραάμ, που υπεγράφησαν το 2020, αποτέλεσαν θεμέλιο λίθο της πρώτης θητείας του Trump και της προσπάθειάς του να επανασχεδιάσει τη Μέση Ανατολή μέσω μιας πιο ρεαλιστικής, οικονομικά εστιασμένης διπλωματίας. Ωστόσο, η αναζωπύρωση της κρίσης στη Γάζα ανέτρεψε αυτούς τους υπολογισμούς.

Η Σαουδική Αραβία έχει καταστήσει σαφές ότι δεν θα επιστρέψει σε συνομιλίες εξομάλυνσης χωρίς αναγνώριση ανεξάρτητου παλαιστινιακού κράτους και ξεκάθαρη δέσμευση στην αρχή των δύο κρατών — όροι που ούτε η Ουάσινγκτον ούτε το Τελ Αβίβ δείχνουν πρόθυμες να αποδεχθούν.

Η κρίση κορυφώθηκε με την ισραηλινή επιχείρηση στη Ντόχα κατά στελεχών της Χαμάς, η οποία ανέδειξε το χάσμα ανάμεσα σε ΗΠΑ και Ισραήλ. Παρά τους ισχυρισμούς Ισραηλινών αξιωματούχων ότι είχαν ενημερώσει την Ουάσινγκτον, ο Trump το διέψευσε κατηγορηματικά, κάνοντας λόγο για «μονομερή ενέργεια».

Το διπλωματικό αποτέλεσμα ήταν ολέθριο: στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ περισσότερες από 100 χώρες, με αιχμή τη Σαουδική Αραβία και τη Γαλλία, υπερψήφισαν την αναγνώριση παλαιστινιακού κράτους, αψηφώντας την αμερικανική αντίθεση. Ο αναλυτής του Middle East Institute, Brian Katulis, δήλωσε στην Asharq Al-Awsat ότι «το μήνυμα προς τον Trump είναι σαφές: όσο παραβλέπει το παλαιστινιακό ζήτημα, η προοπτική διεύρυνσης των Συμφωνιών του Αβραάμ με τη Σαουδική Αραβία παραμένει ανύπαρκτη».

Η σχέση Trump–Netanyahu έχει περάσει από περιόδους στενής σύμπλευσης σε ανοιχτή αντιπαράθεση. Ο Trump επιχειρεί να προβληθεί ως «διαμεσολαβητής ειρήνης», την ώρα που ο Netanyahu παραμένει προσηλωμένος σε στρατιωτικές επιλογές.

Οι συνεχείς αλλαγές της Ουάσινγκτον — από την άρση κυρώσεων κατά της Συρίας έως την αναθέρμανση διαύλων επικοινωνίας με το Ιράν — αιφνιδίασαν το Ισραήλ και ενίσχυσαν την αμοιβαία καχυποψία. Ο Dahouk επισημαίνει ότι «οι ΗΠΑ εκπέμπουν συχνά αντιφατικά μηνύματα: από τη μια προωθούν αποκλιμάκωση, από την άλλη επικροτούν τις στρατιωτικές επιχειρήσεις του Ισραήλ, κάτι που ο Netanyahu αντιλαμβάνεται ως σιωπηρή έγκριση».

Από τον Ιανουάριο, οι δύο ηγέτες έχουν συναντηθεί τέσσερις φορές στον Λευκό Οίκο — επαφές που άλλοτε αποκάλυψαν προσωπική χημεία και άλλοτε βαθιές διαφωνίες. Όπως παρατηρεί ο Katulis, «ούτε ο Trump ούτε ο Netanyahu λειτουργούν με μακροπρόθεσμο στρατηγικό όραμα· και οι δύο κινούνται βάσει εσωτερικών πολιτικών σκοπιμοτήτων και όχι με συνεκτικό σχέδιο για την περιοχή».

Ένα χρόνο μετά την 7η Οκτωβρίου, η αμερικανική κοινή γνώμη παρουσιάζει σημαντική μεταστροφή. Ενώ στην αρχή κυριαρχούσε η αλληλεγγύη προς το Ισραήλ, η παρατεταμένη σύγκρουση στη Γάζα έχει προκαλέσει κόπωση και αμφισβήτηση, ακόμη και μέσα στους κόλπους των Ρεπουμπλικανών.

Η Marjorie Taylor Greene, εξέχον μέλος του κινήματος MAGA, κατηγόρησε ανοιχτά το AIPAC για υπερβολική επιρροή στο Κογκρέσο, ενώ δημοσκοπήσεις του Pew Research Center δείχνουν ότι το 50% των Ρεπουμπλικανών κάτω των 50 ετών έχει πλέον αρνητική στάση απέναντι στο Ισραήλ, κυρίως λόγω της διαχείρισης της κρίσης στη Γάζα.

Παρά τις τριβές, οι στρατιωτικές και οικονομικές σχέσεις ΗΠΑ–Ισραήλ παραμένουν ακλόνητοι. Η ετήσια αμερικανική βοήθεια ύψους 3,8 δισ. δολαρίων, στο πλαίσιο Μνημονίου Κατανόησης που υπογράφηκε το 2016 επί Barack Obama και εφαρμόζεται από το 2019, συνεχίζεται κανονικά. Παράλληλα, το Κογκρέσο εγκρίνει νέες συμφωνίες εξοπλισμών, τροφοδοτώντας το στρατιωτικό–βιομηχανικό σύμπλεγμα.

ΠΗΓΗ: IBNA

Με σημείο αναφοράς τη Μεσόγειο και το Ισραήλ, ο Υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας Hakan Fidan παραχώρησε στο TRT αναλυτική συνέντευξη, περιγράφοντας το εύρος και τις προτεραιότητες της τουρκικής διπλωματίας. Στάθηκε στην επιχείρηση επαναπατρισμού ακτιβιστών της Global Sumud Flotilla και στη διεθνή πίεση που ασκείται προς το Ισραήλ, ανέδειξε την ιδέα ενός «περιφερειακού συμφώνου σταθερότητας», ενώ παράλληλα άσκησε αιχμηρή κριτική στον Benjamin Netanyahu. Επισήμανε, επίσης, ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες, με τον Donald Trump στο προσκήνιο, οφείλουν να αναλάβουν τον ρόλο του ουσιαστικού μεσολαβητή για κατάπαυση του πυρός στη Γάζα. Παράλληλα, υπερασπίστηκε με θέρμη την τουρκική αμυντική βιομηχανία, μίλησε για την ανάγκη άρσης περιορισμών σε προμήθειες και ανέπτυξε τις τουρκικές θέσεις για Συρία και τον πόλεμο Ρωσίας–Ουκρανίας.

Σχετικά με το μεσογειακό πεδίο, ο Fidan παραδέχθηκε ότι η περιοχή εξακολουθεί να αποτελεί εστία πολλαπλών κρίσεων, όπου συγκρούονται ναυτιλιακά συμφέροντα, ενεργειακοί ανταγωνισμοί και στρατιωτικές παρουσίες, δημιουργώντας «πεδία τριβής» με διεθνείς επιπτώσεις. Ειδικά για το Ισραήλ, υιοθέτησε ιδιαίτερα αυστηρή ρητορική περί «διαρκούς επιθετικότητας» και τόνισε ότι η Τουρκία, μέσα από συντονισμένες κινήσεις, προσπαθεί να αποτρέψει κλιμάκωση που θα έθετε σε κίνδυνο τη σταθερότητα στην Ανατολική Μεσόγειο. Σε αυτό το πλαίσιο ενέταξε και την κοινή διπλωματική δράση με κράτη της Ιβηρικής, της Λατινικής Αμερικής και της Ασίας–Ειρηνικού, με σκοπό την αποστολή ενός «συλλογικού μηνύματος» ότι οι ακτιβιστές της Global Sumud Flotilla δεν είναι «απροστάτευτοι» και ότι οι κυβερνήσεις πρέπει να στηρίζουν ειρηνικές δράσεις, στο πλαίσιο του διεθνούς και ανθρωπιστικού δικαίου.

Αναλύοντας τις λεπτομέρειες του επαναπατρισμού των ακτιβιστών, ο Τούρκος ΥΠΕΞ σημείωσε ότι αξιοποιήθηκαν δίαυλοι μέσω της Milli İstihbarat Teşkilatı και της τουρκικής πρεσβείας, με «δεκάδες στελέχη» να συμμετέχουν σε μια «σιωπηρή αλλά πολυεθνικά συντονισμένη» αποστολή. Εξέφρασε δημόσια ευχαριστίες προς τον José Manuel Albares για τη συμβολή της Ισπανίας, ενώ ανέφερε πως μικρός αριθμός ακτιβιστών παραμένει ακόμη υπό διαδικασίες στο Ισραήλ, με την Άγκυρα να ασκεί πίεση για άμεση επίλυση και επιστροφή τους.

Σε ό,τι αφορά τη Γάζα, ο Hakan Fidan κατηγόρησε τον Benjamin Netanyahu ότι «διατηρεί πάντοτε το ενδεχόμενο υπονόμευσης» των προσπαθειών για κατάπαυση πυρός. Τόνισε ότι «απαιτείται αμερικανική σοβαρότητα και αποφασιστικότητα», προσδιορίζοντας τον Donald Trump ως παράγοντα που πρέπει να παραμείνει «δεσμευμένος στον ρόλο του μεσολαβητή» με την ενθάρρυνση ηγετών της περιοχής, περιλαμβανομένου του Recep Tayyip Erdoğan. Παράλληλα, επαίνεσε τη στάση της Hamas στις διαπραγματεύσεις ως «πραγματιστική» και «σεβόμενη τον ρόλο των μεσολαβητών», επισημαίνοντας ωστόσο τα όρια που θέτει ο παλαιστινιακός λαός. Σύμφωνα με τον ίδιο, η «παγκόσμια συνείδηση» μετατοπίζεται σταδιακά υπέρ των Παλαιστινίων, κάτι που αντανακλάται σε πολιτικές εξελίξεις σε ευρωπαϊκές πρωτεύουσες αλλά και σε τμήματα της αμερικανικής Δεξιάς.

Κομβικό σημείο της συνέντευξης αποτέλεσε η αμυντική βιομηχανία. Απαντώντας σε όσα χαρακτήρισε «εκστρατείες παραπληροφόρησης», ο Fidan μίλησε για «δεκαετίες συσσωρευμένης δουλειάς» χιλιάδων μηχανικών στις ASELSAN, TAI, Roketsan, Havelsan, Baykar, BMC και άλλες εταιρείες, υπογραμμίζοντας ότι το ποσοστό εγχώριας συνεισφοράς έχει αυξηθεί από «περίπου 20%» σε «σχεδόν 80%». Ως πρώην επικεφαλής υπηρεσιών πληροφοριών, υποστήριξε ότι η επιχειρησιακή εμπειρία σε Συρία και Ιράκ τροφοδότησε βελτιώσεις σε UAV, ηλεκτρονικό πόλεμο και πυρομαχικά. Δήλωσε, επίσης, ότι θεωρεί προσωπικό του καθήκον την άρση επίσημων και ανεπίσημων περιορισμών σε διεθνείς προμήθειες: «Καναδάς, Ολλανδία, Νορβηγία, Βέλγιο — σε μεγάλο βαθμό επιλύθηκαν· στη Γερμανία προχωρήσαμε· στις ΗΠΑ κάποια ζητήματα αίρονται, άλλα παραμένουν». Αν οι δίοδοι συνεχίσουν να παραμένουν κλειστές, προειδοποίησε, η Τουρκία θα αναζητήσει «εναλλακτικές λύσεις» για να καλύψει τις ανάγκες των Τουρκικών Ενόπλων Δυνάμεων (TSK) και της βιομηχανίας.

Για τη Μεσόγειο, ο Fidan μίλησε για «φαινόμενα ορατών και αόρατων περιορισμών» που επιχειρούνται εις βάρος της Τουρκίας μέσω περιφερειακών σχηματισμών. Υποστήριξε ότι η διπλωματία πρέπει να προλαμβάνει στρατιωτικές εντάσεις, με αποτέλεσμα «τα διπλωματικά αντίμετρα να λαμβάνονται εγκαίρως». Σύνδεσε αυτή τη στρατηγική με ένα ευρύτερο σχέδιο για τη δημιουργία μηχανισμού περιφερειακής σταθερότητας στη Μέση Ανατολή, που θα βασίζεται στον σεβασμό της εδαφικής ακεραιότητας, της κυριαρχίας και της ασφάλειας, ώστε να μειώνονται οι ευκαιρίες εξωτερικής ανάμειξης και η αξιοποίηση «μη κρατικών δρώντων». «Πρώτος στόχος δεν είναι η αποτροπή, αλλά η εμπιστοσύνη», είπε χαρακτηριστικά, σημειώνοντας ότι η πρωτοβουλία αυτή «φέρει την υπογραφή» του Recep Tayyip Erdoğan.

Αναφορικά με τη Συρία, έκανε λόγο για μια διαδικασία «σταδιακής θεσμοποίησης» με εκλογές, δίνοντας έμφαση στην ανάγκη εξάλειψης εστιών που απειλούν τη «φυσική ενότητα» της χώρας, από τον ρόλο της YPG έως το «ζήτημα των Δρούζων» στον νότο. Ξεκαθάρισε ότι η Άγκυρα απορρίπτει κάθε τετελεσμένο που θα οδηγούσε σε διχοτόμηση. Παράλληλα, κάλεσε για χαλάρωση αμερικανικών κυρώσεων και «πιο τολμηρά» βήματα από την ΕΕ, ώστε να ανοίξει ο δρόμος για επενδύσεις και οικονομική ανάκαμψη, που συνδέεται άμεσα με την προοπτική «ασφαλών επιστροφών» προσφύγων.

Σχετικά με τον πόλεμο Ρωσίας–Ουκρανίας, ο Fidan μίλησε για μια περίοδο «εντεινόμενης προετοιμασίας» και «αυξημένης έντασης», αφήνοντας ανοιχτό το ενδεχόμενο ότι «σε λίγους ακόμη μήνες» μπορεί να διαμορφωθεί παράθυρο πολιτικής λύσης, καθώς οι βασικές διαφορές έχουν πλέον παγιωθεί. Αναφέρθηκε σε διεργασίες που, όπως είπε, βρίσκονται σε εξέλιξη μεταξύ Vladimir Putin, Donald Trump, της ουκρανικής ηγεσίας και Ευρωπαίων εταίρων, ενώ σχολίασε τις ευρωπαϊκές ανησυχίες για τη χρηματοδότηση του Κιέβου, περιλαμβανομένης της χρήσης κερδών από δεσμευμένα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία. «Το κόστος σε ανθρώπινες ζωές και πόρους είναι τεράστιο· απαιτείται ένα ρεαλιστικό τέλος», σημείωσε.

Τέλος, για τις σχέσεις με τις ΗΠΑ, ο Hakan Fidan χαρακτήρισε την πρόσφατη επαφή Erdoğan–Trump «παραγωγική», τονίζοντας ότι το κανάλι κορυφής μπορεί να αποδώσει τόσο σε ζητήματα διμερών σχέσεων (εμπόριο, ενέργεια, άμυνα) όσο και σε περιφερειακές κρίσεις. Τόνισε ότι η τουρκική κυβέρνηση έχει «σαφή εντολή» να αξιοποιήσει το θετικό μομέντουμ με συγκεκριμένα έργα ανά υπουργείο.

ΠΗΓΗ: IBNA

Καθώς συνεχίζονται οι ισραηλινές επιθέσεις κατά του Global Sumud Flotilla, που επιχειρεί να μεταφέρει ανθρωπιστική βοήθεια στη Γάζα, ένα από τα πλοία της αποστολής κατάφερε να διαπεράσει τον αποκλεισμό και να προσεγγίσει τα παλαιστινιακά χωρικά ύδατα. Όπως αναφέρεται στην επίσημη ιστοσελίδα του στολίσκου, το σκάφος Mikeno έφτασε σε απόσταση μόλις 15 χιλιομέτρων από τις ακτές, παρά τις παρεμβάσεις του ισραηλινού ναυτικού.

Η αποστολή ξεκίνησε με 44 πλοία, αλλά έχει ήδη δεχθεί ισχυρά πλήγματα: 19 εξ αυτών στοχοποιήθηκαν από ισραηλινές δυνάμεις, ενώ αρκετά συνεχίζουν ακόμη την πορεία τους. Μεταξύ όσων αναχαιτίστηκαν βρίσκονται τα Alma, Sirius, Adara, Spectre, Aurora, Otaria, Grande Blu και το ελληνικό Oxygono.

Επιθέσεις και καταγγελίες

Σύμφωνα με ζωντανή διαδικτυακή μετάδοση, στο πλοίο Captain Nikos Ισραηλινοί στρατιώτες πραγματοποίησαν ένοπλη εισβολή, συλλαμβάνοντας ακτιβιστές. Οι εικόνες που μεταδόθηκαν προκάλεσαν κύμα κατακραυγής διεθνώς.

Ο εκπρόσωπος του στολίσκου, Saif Abukeshek, σε βιντεοσκοπημένο μήνυμά του υποστήριξε ότι εκατοντάδες ακτιβιστές από διάφορες χώρες —ανάμεσά τους Έλληνες, Ισπανοί, Ιταλοί, Τούρκοι, Γάλλοι, Ιρλανδοί, Αλγερινοί και Αμερικανοί— κρατούνται παράνομα. Τόνισε ότι οι επιθέσεις του Ισραήλ έχουν γεννήσει ένα παγκόσμιο κύμα αλληλεγγύης και διαδηλώσεων, κάνοντας λόγο για «τη γέννηση ενός διεθνούς κινήματος αντίστασης απέναντι σε κάθε μορφή καταπίεσης».

Παράλληλα, η τουρκική αντιπροσωπεία γνωστοποίησε ότι ο αριθμός των Τούρκων ακτιβιστών που τελούν υπό κράτηση ανέρχεται πλέον σε 25.

Διεθνείς αντιδράσεις

Η αναχαίτιση του Global Sumud Flotilla έχει προκαλέσει νέο κύκλο αντιδράσεων παγκοσμίως. Στην Ισπανία, η αντιπρόεδρος της κυβέρνησης και υπουργός Εργασίας Yolanda Díaz κατήγγειλε την ισραηλινή επέμβαση ως «έγκλημα κατά του διεθνούς δικαίου», απαιτώντας την άμεση απελευθέρωση των συλληφθέντων. Παράλληλα, σε πολλές ευρωπαϊκές πρωτεύουσες διοργανώθηκαν μεγάλες πορείες διαμαρτυρίας.

Το ισραηλινό υπουργείο Εξωτερικών, με ανάρτηση στην πλατφόρμα Χ, διαβεβαίωσε ότι οι ακτιβιστές είναι ασφαλείς και μεταφέρονται στο Ισραήλ, όπου θα ξεκινήσουν οι διαδικασίες απέλασής τους προς την Ευρώπη. Ωστόσο, ακτιβιστές που επέβαιναν στο ολλανδικό σκάφος Mohammad Bhar δήλωσαν ότι ξεκινούν απεργία πείνας, αρνούμενοι τροφή από «ένα κράτος που λιμοκτονεί τους Παλαιστινίους».

Τα ελληνικά πληρώματα στο στόχαστρο

Έντονη ανησυχία επικρατεί για την τύχη των ελληνικών πληρωμάτων που συμμετέχουν στην αποστολή. Σύμφωνα με το March to Gaza Greece, τέσσερα ελληνικά πλοία —το Oxygono, το Vangelis Pissias, το Ahed Tamimi και το Pavlos Fyssas— έχουν αναχαιτιστεί από ισραηλινές δυνάμεις σε διεθνή ύδατα.

Στο Oxygono επέβαιναν επτά άτομα, ανάμεσά τους η βουλευτής Πέτη Πέρκα, ενώ στα Vangelis Pissias, Ahed Tamimi και Pavlos Fyssas επέβαιναν εννέα μέλη πληρώματος το καθένα. Όλοι τους, σύμφωνα με τις καταγγελίες, έχουν απαχθεί και κρατούνται από τις ισραηλινές αρχές.

Σε ανακοίνωσή του, το March to Gaza Greece κάλεσε την ελληνική κυβέρνηση να διασφαλίσει την προστασία των πληρωμάτων και να προβεί σε όλες τις αναγκαίες διπλωματικές κινήσεις. «Το Ισραήλ, με μία ακόμη πράξη πειρατείας, παραβιάζει κατάφωρα το Διεθνές Δίκαιο και το Δίκαιο της Θάλασσας», τονίζεται χαρακτηριστικά.

ΠΗΓΗ: ΙΒΝΑ