Του Πέτρου  Ζαρούνα*

Διάφοροι αναλυτές, δημοσιογράφοι και ακαδημαϊκοί σε Ελλάδα και Κύπρο επικαλούνται σε κάθε ευκαιρία τις εκθέσεις του Τούρκου συνταγματολόγου Νιχάτ Ερίμ με αντικείμενο τη τουρκική πολιτική στο κυπριακό. Ισχυρίζονται ότι η τουρκική πολιτική στο Κυπριακό χαράχθηκε το 1956 από τον Ερίμ και έκτοτε παραμένει η ίδια. Η πραγματικότητα είναι εντελώς διαφορετική αφού:

Πρώτο ο Ερίμ το 1956 δεν είχε καμία εξουσία αλλά είχε κληθεί ως συνταγματολόγος που ήταν από τον Τούρκο πρωθυπουργό και ηγέτη του κυβερνώντος Δημοκρατικού Κόμματος Αντνάν Μεντερές να γίνει ειδικός σύμβουλος του παρά το γεγονός ότι ανήκε στο Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα που ήταν τότε στην αντιπολίτευση. Κανένας ειδικός σύμβουλος δεν διαμορφώνει από μόνος του την εξωτερική πολιτική μίας χώρας. Έχω προσωπική γνώση επ αυτού αφού είχα διατελέσει ειδικός σύμβουλος του Έλληνα ΥΦΥΠΕΞ Γιάννη Βαληνάκη τη περίοδο 2008-2009. Σημειωτέο ότι ο Ερίμ είχε προϋπάρξει νομικός σύμβουλος της τουρκικής κυβέρνησης.

Δεύτερο ο ίδιος ο τότε πρωθυπουργός της Τουρκίας Μεντερές ήταν που του έδωσε σαφείς πολιτικές κατευθύνσεις εκ πέντε σημείων για το ποια ήταν τότε η τουρκική πολιτική στο Κυπριακό τα οποία και αναφέρει ο ίδιος ο Ερίμ στο ημερολόγιο του. Επί αυτών ουδεμία ένσταση δεν εξέφρασε τότε ο Ερίμ. Τα σημεία αυτά είναι: 1) Να παραμείνει η Κύπρος κάτω από σημερινό καθεστώς (1956), δηλαδή αγγλική αποικία.

2)Εάν πρόκειται να εγκαταλείψουν οι Άγγλοι την Κύπρο θα πρέπει το νησί να επιστραφεί στην Τουρκία.

3)Εάν αυτό δεν είναι δυνατόν να πραγματοποιηθεί θα πρέπει να επιδιώξουμε την διχοτόμηση της νήσου.

4)Να επεξεργαστούμε το ενδεχόμενο της αυτοκυβέρνησης (σ.τ.µ. προφανώς εννοεί την ανεξαρτησία).

5)Θα πρέπει να αποτρέψουμε οπωσδήποτε την ένωση της Κύπρου µε την Ελλάδα.

Τρίτο όπως εξηγήθηκε στον Ερίμ από τον Μεντερές η Τουρκία χρειαζόταν στέρεα νομικά επιχειρήματα για να στηρίξει τις θέσεις της και ότι φίλες προς τη Τουρκία χώρες όπως το Πακιστάν το είχαν ζητήσει. Ο ίδιος ο Ερίμ σημειώνει στην έκθεση του αναφέρεται στην αναγκαιότητα της υπάρξεως μίας βαρύνουσας νομικής βάσεως για τις τουρκικές θέσεις.

Τέταρτο οι νομικές συμβουλές του Ερίμ εστιάστηκαν στο πως θα αντιμετωπιστεί το θέμα της αυτοδιάθεσης λόγω της πληθυσμιακής πλειοψηφίας των Ε/κ. Ως κεντρική θέση υιοθετήθηκε από τον Ερίμ η ξεχωριστή άσκηση του συγκεκριμένου δικαιώματος και ως συμπληρωματική η σταδιακή ανατροπή της πληθυσμιακής ισορροπίας. Προτάθηκε δε από τον Ερίμ ως δε μέση λύση μεταξύ της Ενώσεως της Κύπρου με την Ελλάδα και της επιστροφής της στη Τουρκία η διχοτόμηση 50%-50% και όχι η επανάκτηση της Κύπρου όπως κάποιοι ισχυρίζονται.

Πέμπτο ο Ερίμ συμφώνησε το 1959 με τον αποκλεισμό ακόμα και της διχοτόμησης και τη στήριξη της λύσης της ανεξαρτησίας. Συμμετείχε τόσο στις διαπραγματεύσεις στο Λονδίνο όσο και στις εργασίες της συνταγματικής επιτροπής στη Λευκωσία.

Οι συμβουλές αυτές του Ερίμ συμπεριλήφθηκαν στη πρώτη του έκθεση που παραδόθηκε στις 24/11/1956 και η οποία δεν αναφερόταν σε μία μακροπρόθεσμη τουρκική στρατηγική αλλά στην αντιμετώπιση των βραχυπρόθεσμων αναγκών όπως αυτές προέκυψαν λόγω του κυπριακού ένοπλου αγώνα και των συζητήσεων του Κυπριακού στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ. Τόσο βραχυπρόθεσμα λειτούργησε ο Ερίμ καθώς συνέγραψε και δεύτερη έκθεση (22/12/1956) με αντικείμενο το σχέδιο συντάγματος του λόρδου Ράντκλιφ που είχε ανακοινωθεί στις 13/1/1956.

Εδώ να ξεκαθαρίσουμε ότι τη συγκρότηση της τουρκικής πολιτικής στο Κυπριακό ανέλαβε και ετοίμασε στο δεύτερο ήμισυ του 1955 ειδική επιτροπή. Επικεφαλής ήταν ο νεοδιορισθείς υπουργός των εξωτερικών Φατίν Ροστού Ζορλού και μέλη της ο υπαρχηγός του γενικού επιτελείου, ο γενικός γραμματέας του τουρκικού ΥΠΕΞ , ο τότε πρέσβη στην Αθήνα, ο γ.δ του ΥΠΕΞ και ο διπλωμάτης Ντικερντέμ. Όσο για το Σχέδιο Επανάκτησης της Κύπρου (KIR) του οποίου κεντρικό στοιχείο ήταν η συγκρότηση της ΤΜΤ αυτό ήταν δημιούργημα του Γραφείου Ειδικού Πολέμου υπό τη πολιτική καθοδήγηση του Φατίν Ζορλού. Ο Ερίμ δεν είχε καμία εμπλοκή.

Έρχομαι τώρα στο σήμερα. Όπως έγραψε στην εφημερίδα το ΕΘΝΟΣ η δημοσιογράφος Μαρία Ζαχαράκη στη Τουρκία το περίφημο «Κόκκινο Βιβλίο» είναι στην ουσία το Έγγραφο Πολιτικής Εθνικής Ασφάλειας, το οποίο καθορίζει τις γεωπολιτικές κατευθύνσεις και προτεραιότητες της Τουρκίας. Αυτό έλαβε φέτος νέα μορφή και προσαρμόστηκε στις νέες παγκόσμιες και περιφερειακές εξελίξεις. Στη συνεδρίαση του Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας (ΣΕΑ) της 22ης Ιανουαρίου 2025, υπό την προεδρία του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, η τουρκική ηγεσία ενέκρινε την αντικατάσταση του μέχρι σήμερα ισχύοντος Κόκκινου Βιβλίου που έχει τη ονομασία MGSB-2020 με το MGSB-2025, σηματοδοτώντας την έναρξη μιας νέας πενταετίας στρατηγικών επιλογών.

Οι εκθέσεις Ερίμ ουδέποτε υιοθετηθήκαν από το όποιο θεσμικό όργανο της Τουρκίας κατά την διακυβέρνηση Μεντερές αλλά και μετά από αυτή. Ακόμα και αυτό να συνέβαινε η Τουρκία, ως σοβαρή και συγκροτημένη χώρα που είναι, προσαρμόζει τη στρατηγική της όποτε προκύψουν νέα δεδομένα και δεν παραμένει σε θέσεις και στρατηγικές της δεκαετίας του 1950.

Έτσι και στο Κυπριακό η Τουρκία ξεκίνησε το 1955 (τριμερής διάσκεψη Λονδίνου) από τη θέση ότι η Κύπρος πρέπει να παραμείνει βρετανική ή να επιστραφεί στη Τουρκία. Στη συνέχεια πήγε στη λύση της διχοτόμησης το 1956 και το 1959 συμβιβάστηκε με τη λύση της ανεξαρτησίας και αποκλεισμό της διχοτόμησης. Το 1964 μετά τη συνταγματική κρίση και τις διακοινοτικές συγκρούσεις που ακολούθησαν η Τουρκία επέστρεψε στη λύση της διχοτόμησης και εναλλακτικά της διπλής ένωσης (σχέδιο Άτσεσον). Ακολούθως τη περίοδο 1968-1974 διαπραγματεύτηκε και σχεδόν συμφώνησε σε μία λύση τροποποιημένης Ζυρίχης με αυξημένη τοπική αυτονομία στου Τ/κ. Από το 1974 μέχρι και το 2020 συζητούσε λύση ΔΔΟ και από το 2021 την εγκατέλειψε για να προτείνει μία λύση δύο κρατών με τη μορφή της συνομοσπονδίας.

Τελειώνοντας θα ήθελα να υπογραμμίσω ότι ο Ερίμ είναι ο πατέρας της ιδέας της διχοτόμησης και όχι της επανάκτησης. Έβλεπε δε την επίτευξη της μέσα από τη χωριστή άσκηση του δικαιώματος της αυτοδιάθεσης από τις δύο εθνικές κοινότητες στη Κύπρο.

 

* Ο κ. Πέτρος Ζαρούνας είναι διεθνολόγος