Mεταπολιτική στην εποχή της εικόνας

Όταν ο Φειδίας Παναγιώτου –ή αλλιώς Fidias– ξεκινούσε την παραγωγή περιεχομένου (content creator) στην πλατφόρμα του YouTube, αμέσως μετά την απόλυσή του από την Εθνική Φρουρά στα τέλη του 2019, ήταν απλώς ακόμη ένας Κύπριος YouTuber στο πλαίσιο της επιτυχίας που είχε σημειώσει λίγο παλιότερα στην εν λόγω πλατφόρμα ο Γιώργος Ιωάννου (γνωστός και ως «2J»). Ωστόσο, στα τέλη του 2023 ο 24χρονος νεαρός από το Μένοικο, κατόρθωσε να ξεπεράσει το ένα εκατομμύριο συνδρομητές (σήμερα έχει 2,48 εκατομμύρια) και να εκτοξευθεί σε προβολές που σήμερα αγγίζουν τα 505 εκατομμύρια, καθιστώντας τον, αναμφισβήτητα, τον πιο δημοφιλή YouTuber στην ελληνόφωνη δημόσια σφαίρα. Σταθμός στην εκτόξευση του καναλιού του σε αυτά τα νούμερα έπαιξε ένα ιδιότυπο challenge που ξεκίνησε το 2022 για να αγκαλιάσει τον πολυεκατομμυριούχο, αλλά αμφιλεγόμενο, επιχειρηματία, Έλον Μασκ στο πλαίσιο μιας σειράς βίντεο που αγκάλιαζε άλλους 99 διάσημους. Ο Φειδίας κυριολεκτικά κατασκήνωσε έξω από τα γραφεία του Twitter, λίγο πριν το εξαγοράσει ο Μασκ, και μέσω των συνδρομητών του βομβάρδισε με spam μηνύματα τη μητέρα τού επιχειρηματία για να πείσει για το αίτημά του. Ο Έλον Μασκ τελικά αποδέχτηκε να τον αγκαλιάσει, ο Φειδίας κέρδισε ένα virality που τον έκανε παγκοσμίως γνωστό, και έκτοτε καθιερώθηκε και διεθνώς για το περιεχόμενό του. Ο ίδιος έχει επανειλημμένα δηλώσει πως ο Έλον Μασκ αποτελεί τον αγαπημένο του άνθρωπο και πρότυπο και πως μέσω του καναλιού του επιθυμεί να μεταδώσει την αγάπη. Το περασμένο καλοκαίρι, ωστόσο, ο Φειδίας έγινε διάσημος και με αρνητικό τρόπο. Μια σειρά από βίντεο όπου ταξίδευε σε μέσα μαζικής μεταφοράς σε Ινδία και Ιαπωνία, αποφεύγοντας να πληρώσει εισιτήριο, ως μέρος του περιεχομένου, οδήγησαν στη δημιουργία αντιδράσεων σε μια χώρα όπως η Ιαπωνία. Ο YouTuber απολογήθηκε σε βίντεο που στη συνέχεια κατέβασε, ενώ και η πλατφόρμα του YouTube αφαίρεσε σχετικά βίντεο.

Φειδίας με προεδρικές

Ένα μήνα πριν από τις προεδρικές του 2023, ο Φειδίας άνοιξε ένα δεύτερο κανάλι στο YouTube με κυπριακό περιεχόμενο. Η ξαφνική του ενασχόληση με τις εκλογές κέντρισε το ενδιαφέρον, ωστόσο αυτή τη φορά επανασυστήθηκε σε ρόλο δημοσιογράφου συνεντεύξεων των υποψήφιων προέδρων, καταφέρνοντας μάλιστα να πάρει συνέντευξη σε 12 από τους 14 συνολικά υποψήφιους (δεν δέχτηκαν οι Χριστοδουλίδης και Μαυρογιάννης). Φυσικά σε αυτό τον ρόλο ο Φειδίας δεν παρήγαγε το σύνηθες περιεχόμενο εύπεπτων βίντεο ταξιδιού και «χαριτωμένων» βίντεο-challenge αλλά επεδείκνυε μια χαρακτηριστική αδυναμία σε στοιχειώδη ζητήματα αγωγής του πολίτη.

Επανέρχεται ως υποψήφιος

Με φόντο τις επερχόμενες ευρωεκλογές ο Φειδίας επανήλθε, γνωστοποιώντας το ενδιαφέρον του να κατέλθει υποψήφιος και παράλληλα κάνοντας μια καμπάνια, μέσω YouTube, εν είδει challenge ξανά, προκειμένου να εγγράψει ρεκόρ νέων ψηφοφόρων στους εκλογικούς καταλόγους. Σε βίντεο του μάλιστα στην πλατφόρμα του «X» ανέφερε σε ανάλυσή του πως τα κόμματα «περιπαίζουν μας» και πως μέσω της κίνησής του «να τους κάνουμε χαλάστρα». Το ενδιαφέρον Φειδία για τις ευρωεκλογές προκάλεσε ποικίλα σχόλια στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, με μια μερίδα κόσμου να βλέπει θετικά την κίνησή του ως τρόπου προσέλκυσης νέων ψηφοφόρων εναντίον της αποχής και μια άλλη να διακρίνει όλη αυτή την ενασχόλησή του με την πολιτική με προβληματισμό και δυσαρέσκεια.

Σε μια εποχή που η συζήτηση για τη μεταπολιτική και την επικοινωνία έναντι της ουσίας με αφορμή την εκτεταμένη χρήση –για την οποία κρίνονται μάλιστα αρνητικά– των ΜΚΔ όπως η πλατφόρμα του Instagram από τον πρόεδρο Χριστοδουλίδη αλλά και από την αρχηγό της αντιπολίτευσης Αννίτα Δημητρίου, το φαινόμενο του Φειδία δεν χρήζει ιδιαίτερης ανάλυσης. Εξάλλου τα τελευταία χρόνια όλα ανάγονται (και δη στα ΜΚΔ) σε παραγωγή περιεχομένου με το ΥοuTube, τις υπηρεσίες streaming και τα σύντομα βίντεο (reels) του κινεζικού TikTok να έχουν σε μεγάλο βαθμό αντικαταστήσει τα παραδοσιακά ΜΜΕ (και ιδίως την έντυπη δημοσιογραφία και την τηλεόραση) όπως τα γνωρίσαμε στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα. Ωστόσο, η μετατόπιση δημοφιλών δημιουργών περιεχομένου στην πολιτική –πέραν του αναφαίρετου δικαιώματός του στο εκλέγειν και το εκλέγεσθαι– κρύβει δυνητικά και προκλήσεις σε πολλαπλά επίπεδα. Εξάλλου οι εν λόγω πλατφόρμες, ιδίως στην Ευρώπη, όπως αποδείχθηκε και κατά τη διάρκεια της πανδημίας αλλά και στο πλαίσιο πολέμων, συνέβαλαν καθοριστικά σε εκστρατείες παραπληροφόρησης, υβριδική διάδοση ψευδών ειδήσεων και προπαγάνδα (π.χ. ομοφοβική ή αντιμεταναστευτική) αλλά και στην ανάδειξη αφελούς περιεχομένου σε αντικείμενο τάσης και virality.

Κρίσιμες ευρωεκλογές

Ο Φειδίας (με ένα δυναμικό κοινό ηλικίας 12-20 ετών που θα είναι δυνητικοί νέοι ψηφοφόροι το 2026 και το 2028) μπορεί μεν να θέλει να εμπλέξει του νέους ψηφοφόρους σε μια συμμετοχική διαδικασία, ωστόσο εμπλέκει και κρίσιμες εκλογικές αναμετρήσεις όπως οι εθνικές εκλογές και οι ευρωεκλογές στην παραγωγή περιεχομένου του. Το τελευταίο δεδομένου ότι για πλατφόρμες όπως το YouTube χρηματοποιείται μέσω των προβολών (monetization) στο τέλος της ημέρας δεν προσφέρει κάτι ουσιαστικό, πολιτικά, αλλά μάλλον αυξάνει τα έσοδα του δημιουργού, άρα καθίσταται και εργαλειοποίηση. Φυσικά η εμπειρία ξένων δημιουργών περιεχομένου και η σχετική βιβλιογραφία σε σχέση με ζητήματα πολιτικής ενασχόλησης οδηγεί μάλλον προς μια αμφιλεγόμενη κατάσταση πραγμάτων, και ο πόλεμος στην Ουκρανία όπως και η άνοδος του κινήματος MAGA στις ΗΠΑ μετέτρεψε παραγωγούς περιεχομένου, π.χ. podcasters, σε ιδεολογικά ριζοσπαστικοποιημένους ζηλωτές.

Το αν ένας δημοφιλής YouTuber όπως ο Φειδίας, γιος ιερέα πολύτεκνης οικογένειας από το Μένοικο που έχει αναφερθεί στο πόσο θαυμάζει τον Έλον Μασκ, κατορθώσει να κινητοποιήσει τους νέους για να ψηφίσουν στις ευρωεκλογές («τα κόμματα που μας περιπαίζουν» κατά τον ίδιο) και εκλεγεί και ο ίδιος μάλιστα στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο θα φανεί εκ του αποτελέσματος. Ωστόσο αποτελεί και τον ορισμό της μεταπολιτικής σε μια εποχή που η παραγωγή περιεχομένου αποτελεί και για την ίδια την Ευρωπαϊκή Ένωση στρατηγική προτεραιότητα –πέραν του πολιτικού σχεδιασμού. Εξόχως προβληματικό από σκοπιάς επιχειρηματολογίας, κρίνεται και το ετεροπροσδιοριστικό «μα καλύτερους στέλνουμε από τον Φειδία στις Βρυξέλλες» που ακούστηκε με αφορμή την κριτική στην πολιτική καμπάνια του 24χρονου YouTuber. Ο ίδιος ο Φειδίας στις συνεντεύξεις του με τους υποψήφιους προέδρους αλλά και στο συγκείμενο των ευρωεκλογών κρίνεται ως ανεπαρκής τόσο σε γνωσιακό επίπεδο όσο και σε επίπεδο κατανόησης βασικών πολιτικών εννοιών, του τρόπου λειτουργείας της πολιτικής πέραν των δημοφιλών προσλήψεων για αυτή, και της ίδιας της λειτουργείας της Ε.Ε. ως κορυφαίου διακρατικού θεσμού πολιτικής και οικονομικής ενοποίησης. Είναι επιεικώς «πολιτικά αναλφάβητος», ακόμη και αν δεν ευθύνεται ο ίδιος γι’ αυτό. Ωστόσο, η ελαφρότητα με την οποία ο Φειδίας προσεγγίζει το ζήτημα, υπενθυμίζει και το κρίσιμο διακύβευμα των προσεχών ευρωεκλογών:

• Σε σχέση με την άνοδο της Ακροδεξιάς, των ευρωσκεπτικιστικών και λαϊκίστικών πολιτικών τάσεων και της ξενοφοβίας που αυξάνεται εντός της Ευρώπης.

• Αναφορικά με την καθιέρωση ενός μεταπολιτικού πεδίου ανάλυσης και πρόσληψης των εξελίξεων όπου η εικόνα κυριαρχεί έναντι της ιδεολογίας και η παραγωγή περιεχομένου έναντι της αποτελεσματικής παραγωγής και εφαρμογής καινοτόμων πολιτικών.

• Σε σχέση με την ίδια τη συμμετοχή στη διαδικασία και κυρίως εντός των νέων ψηφοφόρων που σε περιπτώσεις νεότερων κρατών στην Ε.Ε., όπως η Κύπρος, δεν ψηφίζουν στις Ευρωεκλογές, μη αντιλαμβανόμενοι τη σημασία της Ένωσης στην καθημερινότητά τους (π.χ. νόμοι).

Πηγή: Kathimerini