Σε ένα περιβάλλον γεωπολιτικών ανατροπών, αβεβαιότητας και αστάθειας, ο Πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης και ο Πρόεδρος Νίκος Χριστοδουλίδης επιβεβαίωσαν τον καθοριστικό ρόλο των Διακυβερνητικών Συνόδων στην περαιτέρω ενδυνάμωση της συνεργασίας Ελλάδας και Κύπρου, με στόχο τη διασφάλιση σταθερότητας στην Ανατολική Μεσόγειο. Το διμερές πλαίσιο συνεργασίας καλύπτει θεσμικούς, αμυντικούς, οικονομικούς, ενεργειακούς και εκπαιδευτικούς τομείς, ενισχύοντας πρακτικά την καθημερινότητα των πολιτών και τη σχέση τους με το κράτος.

Στην εφετινή Σύνοδο, κεντρικό ζήτημα αποτέλεσαν οι τελευταίες εξελίξεις στο Κυπριακό. Οι ηγέτες επαναβεβαίωσαν τη δέσμευσή τους για επανεκκίνηση των συνομιλιών με βάση τα σχετικά Ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών, εκφράζοντας την προσδοκία ότι η Τουρκία θα συμβάλει ουσιαστικά στη διαδικασία. Υπογράμμισαν επίσης τη σημασία της ενεργού συμμετοχής της ΕΕ και του Ειδικού Απεσταλμένου, στο πλαίσιο των προσπαθειών του Γενικού Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών για την επόμενη άτυπη διευρυμένη συνάντηση.

Η Σύνοδος επικεντρώθηκε επίσης στην ενίσχυση της ποιότητας ζωής των πολιτών. Στον τομέα του Περιβάλλοντος, συμφωνήθηκε από κοινού αντιμετώπιση της λειψυδρίας, αξιοποίηση ανακτημένου νερού, μεταφορά τεχνογνωσίας για αφαλατώσεις και προστασία κρίσιμων υποδομών, όπως φράγματα. Στην Παιδεία, αποφασίστηκε ανταλλαγή καλών πρακτικών, προώθηση ενταξιακής εκπαίδευσης, ενίσχυση παιδιών με αναπηρία και συνεργασία για την πρόληψη ενδοσχολικής βίας και εκφοβισμού, με στόχο ασφαλή και συμπεριληπτικά σχολικά περιβάλλοντα.

Στον τομέα της Υγείας, συμφωνήθηκε συνεργασία στα Προγράμματα Προληπτικών Ανιχνευτικών Εξετάσεων και υπογραφή Μνημονίου Συνεργασίας για εκπαίδευση επαγγελματιών υγείας στην αντιμετώπιση μικροβιακής αντοχής. Ιδιαίτερη βαρύτητα δόθηκε στη βελτίωση της λειτουργίας των Τμημάτων Επειγόντων Περιστατικών μέσω ανταλλαγής τεχνογνωσίας και εφαρμογής ψηφιακών εργαλείων.

Στον τομέα των Μεταφορών, αποφασίστηκε συντονισμός δράσεων για ενίσχυση της οδικής ασφάλειας, στο πλαίσιο του Στρατηγικού Πλαισίου της ΕΕ 2021-2030. Στον τομέα της Δικαιοσύνης, προωθήθηκε ανταλλαγή τεχνογνωσίας για επιτάχυνση της απονομής δικαιοσύνης και δημιουργία ενιαίου μετώπου κατά του οικονομικού εγκλήματος, με ενίσχυση συνεργασίας αστυνομικών αρχών και αξιοποίηση ευρωπαϊκών εργαλείων όπως το SIS.

Σημαντική ήταν και η συνεργασία σε Στεγαστική Πολιτική, με κοινές τεχνικές προδιαγραφές, πιλοτικά προγράμματα σε ζώνες έντασης και ενίσχυση της κοινωνικής στέγασης μέσω προγραμμάτων «Σπίτι μου» και «Σπίτι μου 2». Στον τομέα της εκτίμησης φυσικών καταστροφών, συμφωνήθηκε χρήση ψηφιακών εργαλείων για πρόβλεψη και χαρτογράφηση κινδύνων, αξιοποιώντας μεθοδολογίες και εμπειρία από την Ελλάδα. Επίσης, αποφασίστηκε η σύσταση ευρωπαϊκού κέντρου αεροπυρόσβεσης στην Κύπρο, με κοινή εκπαίδευση και επιχειρησιακό σχεδιασμό στο πλαίσιο της ΕΕ και του rescEU.

Στον ψηφιακό τομέα, αποφασίστηκε εμβάθυνση συνεργασίας σε τεχνολογία, κυβερνοασφάλεια και ψηφιακή διακυβέρνηση, προώθηση κοινών ευρωπαϊκών πρωτοβουλιών υψηλής τεχνολογίας, ανάπτυξη εργαλείων επαλήθευσης ηλικίας και συμμετοχή σε διακρατική πρωτοβουλία AI Gigafactories. Παράλληλα, προγραμματίζονται Μνημόνια Συνεργασίας σε Διαστημική Τεχνολογία και κοινές δράσεις για σύγχρονη νομοθέτηση και ανάλυση συνεπειών.

Η Σύνοδος ολοκληρώθηκε με συμφωνία για συνεργασία ενόψει της Κυπριακής Προεδρίας της ΕΕ το α’ εξάμηνο του 2026 και της Ελληνικής το 2027, καθώς και σε θέματα διεύρυνσης της ΕΕ, προστασίας δικαιωμάτων και σταθερότητας της περιοχής. Τονίστηκε η σημασία κοινών δράσεων σε ανθρωπιστική βοήθεια, αναπτυξιακά προγράμματα και ενίσχυση της ειρηνικής συνεργασίας, με στόχο την επόμενη Διακυβερνητική Σύνοδο στην Κύπρο εντός 2026.

Η πρόσφατη συνεδρίαση του σχήματος «3+1» (Ελλάδα–Κύπρος–Ισραήλ με συμμετοχή ΗΠΑ) στην Αθήνα υπήρξε ιδιαίτερα κρίσιμη, παρέχοντας σαφές στίγμα για τις επόμενες κινήσεις στην Ανατολική Μεσόγειο. Στην κοινή δήλωση ξεχωρίζει η αναφορά στον ευρύτερο σχεδιασμό του διαδρόμου IMEC, κάτι που ερμηνεύεται ως έμμεση στήριξη σε περιφερειακά έργα διασυνδεσιμότητας, όπως το Great Sea Interconnector (GSI), χωρίς να κατονομάζεται ρητά.

Το θετικό στοιχείο είναι η επανενεργοποίηση του σχήματος «3+1», το οποίο λειτουργεί ως φόρουμ συνεργασίας Ελλάδας και Κύπρου, χωρίς να εμπλέκεται η Τουρκία. Παρόλα αυτά, η αμερικανική στήριξη δεν επαρκεί για να υπερβεί το βασικό γεωπολιτικό εμπόδιο: τις τουρκικές αξιώσεις στην Ανατολική Μεσόγειο, όπου η Άγκυρα προβάλλει τη θέση ότι καμία υποδομή δεν μπορεί να υλοποιηθεί χωρίς τη δική της συναίνεση.

Η συνάντηση της Τετάρτης

Την ερχόμενη Τετάρτη 12 Νοεμβρίου θα πραγματοποιηθεί στις Βρυξέλλες νέα συνάντηση των Υπουργών Ενέργειας Παπασταύρου και Παπαναστασίου με την Κομισιόν για το έργο. Ωστόσο, παραμένουν σημαντικά οικονομικά ζητήματα:

– Δεν έχει καθοριστεί η ετήσια συνεισφορά των 25 εκατ. ευρώ (125 εκατ. ευρώ συνολικά στην πενταετία) εκ μέρους της Κύπρου.
– Υφίσταται διαφορά μεταξύ των 251 εκατ. ευρώ δαπανών που δηλώνει ο ΑΔΜΗΕ και των 82 εκατ. ευρώ που αναγνωρίζει η ΡΑΕΚ.

Συγκλίσεις έχουν υπάρξει μόνο σε δευτερεύοντα θέματα, όπως η μεταβίβαση της σύμβασης παραχώρησης στον φορέα GSI και η αλλαγή από πλευράς Κύπρου στη μεθοδολογία υπολογισμού των εσόδων του έργου. Η Αθήνα και ο ΑΔΜΗΕ εξακολουθούν να επισημαίνουν δημόσια και στο παρασκήνιο πως το βασικό πρόβλημα για να ξεκινήσουν οι διαδικασίες είναι η στάση του Υπουργού Οικονομικών Μάκη Κεραυνού, ο οποίος έχει δηλώσει ότι δεν πρόκειται να αποτελέσει εμπόδιο σε ένα έργο που υποστηρίζεται από την ΕΕ.

Υπενθυμίζεται ότι ο Επίτροπος Ενέργειας της ΕΕ, Νταν Γιόργκενσεν, χαρακτήρισε τον GSI ως έργο στρατηγικής σημασίας και ξεκαθάρισε ότι η Κομισιόν στηρίζει πλήρως το έργο, ενώ οι απειλές της Τουρκίας είναι έωλες και δεν μπορούν να σταματήσουν ένα πρότζεκτ ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος.

Η Λευκωσία θέτει έντονα το ζήτημα της γεωπολιτικής διάστασης και της Τουρκίας, ειδικά μετά τα περσινά γεγονότα με την έκδοση NAVTEX από την Ελλάδα για τις βυθομετρήσεις στην Κάσο. Τότε, το σκάφος της γαλλικής NEXANS επρόκειτο να διενεργήσει έρευνες για την πόντιση του καλωδίου, αλλά η Τουρκία επιχείρησε και πέτυχε να παρεμποδίσει τις εργασίες, απαντώντας στη NAVTEX.

Συνεπώς, για να αμβλυνθούν οι όποιες ανησυχίες και εκατέρωθεν εντάσεις, η Αθήνα θα έπρεπε να επιδείξει έμπρακτα τη δέσμευση και αποφασιστικότητά της για την υλοποίηση του έργου. Ένα πρώτο ουσιαστικό βήμα θα ήταν η έκδοση νέας NAVTEX για τη συνέχιση και ολοκλήρωση των ερευνών, ενώ παράλληλα η Λευκωσία θα μπορούσε να ξεπαγώσει την πρώτη δόση των 25 εκατ. ευρώ.

O GSI απάντηση σε Ερχιουρμάν

Την ίδια στιγμή, η πρόοδος του GSI από πλευράς Λευκωσίας θα πρέπει να στείλει μήνυμα και προς τον νέο κατοχικό ηγέτη, Έρχιουρμαν, ο οποίος πρόσφατα επανέλαβε τη θέση ότι οι Τουρκοκύπριοι αποτελούν «έναν από τους δύο ισότιμους συνιδρυτές του νησιού» και τόνισε πως «δεν μπορούν να λαμβάνονται αποφάσεις χωρίς τη δική μας συναίνεση σε ζητήματα όπως η ενέργεια και οι θαλάσσιες ζώνες δικαιοδοσίας, παρακάμπτοντας τα κυριαρχικά δικαιώματα των Τουρκοκυπρίων». Στο πλαίσιο αυτό, αναφέρθηκε και στις αντιδράσεις της τουρκοκυπριακής πλευράς σχετικά με το έργο ηλεκτρικής διασύνδεσης Great Sea Interconnector (GSI).

Στη Λευκωσία θα βρίσκεται σήμερα, Δευτέρα 10 Νοεμβρίου, ο Υπουργός Εθνικής Άμυνας της Ελλάδας, Νίκος Δένδιας, για συναντήσεις με τον Υπουργό Άμυνας, Βασίλη Πάλμα, καθώς και για συνάντηση με τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, Νίκο Χριστοδουλίδη.

Όπως ανακοίνωσε η ελληνική πλευρά, η επίσκεψη εντάσσεται στο πλαίσιο του συνεχούς συντονισμού Ελλάδας και Κύπρου σε θέματα άμυνας και ασφάλειας.

Σύμφωνα με πληροφορίες, στο επίκεντρο των επαφών θα βρεθεί η συμμετοχή Ελλάδας και Κύπρου στο ευρωπαϊκό χρηματοδοτικό πρόγραμμα SAFE για την άμυνα, με πιθανή συνεργασία και με τη Γαλλία.

Κεντρικό θέμα των συνομιλιών αναμένεται να αποτελέσει η ενεργειακή ασφάλεια, η προστασία κρίσιμων υποδομών στην Ανατολική Μεσόγειο, καθώς και η περαιτέρω ενίσχυση της συνεργασίας Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ-ΗΠΑ στο σχήμα «3+1».

Ελληνικά μέσα ενημέρωσης μεταδίδουν ότι η Αθήνα επιδιώκει να διαμορφώσει ένα «σταθερό πλαίσιο θεσμικής και περιφερειακής συνεργασίας».

Η αμερικανική συμμετοχή θεωρείται βασικός άξονας αυτής της συνεργασίας, σύμφωνα με τον Νόμο Εταιρικής Σχέσης Ασφάλειας και Ενέργειας της Ανατολικής Μεσογείου του 2019, που προβλέπει ενίσχυση δράσεων σε τομείς όπως η κυβερνοασφάλεια, η θαλάσσια επιτήρηση και η ενεργειακή ανθεκτικότητα.

Στο ίδιο πλαίσιο, σημειώνεται η πολυεθνική άσκηση «ΝΕΜΕΣΙΣ», που διεξάγεται αυτές τις ημέρες εντός της κυπριακής ΑΟΖ με συμμετοχή οκτώ χωρών, καθώς και η θετική στάση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την υλοποίηση του έργου Great Sea Interconnector, του υποθαλάσσιου καλωδίου που θα συνδέσει Κύπρο, Ελλάδα και Ισραήλ.

Παράλληλα, η Αθήνα εκτιμά ότι ενισχύει τον ρόλο της ως κόμβου διατλαντικής συνεργασίας στον ενεργειακό χάρτη της Ανατολικής Μεσογείου, εξέλιξη που, σύμφωνα με κυβερνητικές πηγές, φάνηκε και στην πρόσφατη Ενεργειακή Διάσκεψη της Αθήνας, με τη συμμετοχή 25 Ευρωπαίων υπουργών Ενέργειας και ανώτατων Αμερικανών αξιωματούχων.