Γράφει ο Χρήστος Καπούτσης

Το καλοκαίρι του 1965 αποτελεί ίσως μία από τις καθοριστικότερες καμπές στη νεότερη ελληνική ιστορία. Στην περίοδο αυτή διαδραματίστηκαν γεγονότα που άλλαξαν τη ροή της πολιτικής ζωής και διαμόρφωσαν νέες πραγματικότητες, τόσο στο εσωτερικό της χώρας όσο και σε διεθνές επίπεδο.

Με τον όρο Αποστασία ή Ιουλιανά, αναφέρεται στην περίοδο πολιτικής αποσταθεροποίησης που ξεκίνησε με την αποπομπή της κυβέρνησης του Γεωργίου Παπανδρέου στις 15 Ιουλίου 1965 και κορυφώθηκε με την εγκαθίδρυση της δικτατορίας των συνταγματαρχών στις 21 Απριλίου 1967.

Η Ένωση Κέντρου, υπό την ηγεσία του Γεωργίου Παπανδρέου, είχε επικρατήσει στις βουλευτικές εκλογές του Φεβρουαρίου 1964 με το εντυπωσιακό ποσοστό του 52,72%, σχηματίζοντας για πρώτη φορά αυτοδύναμη κυβέρνηση με 171 έδρες στη Βουλή.

Η 15η Ιουλίου αποτελεί διπλή μαύρη επέτειο για τον Ελληνισμό: από τα Ιουλιανά του 1965 μέχρι την Κυπριακή τραγωδία του Ιουλίου 1974, η οποία ξεκίνησε με το πραξικόπημα κατά του Μακαρίου και οδήγησε στην τουρκική εισβολή.

Η παραίτηση του Παπανδρέου από την πρωθυπουργία είχε ως αφορμή τη σύγκρουσή του με τον τότε βασιλιά Κωνσταντίνο σχετικά με την ηγεσία του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας και τη θέση του αρχηγού ΓΕΣ. Ο Παπανδρέου επιθυμούσε να αντικαταστήσει τον υπουργό Πέτρο Γαρουφαλιά και τον στρατηγό Γεννηματά, θεωρώντας ότι ελέγχονταν από το παλάτι, προτείνοντας για το Υπουργείο Άμυνας τον γιο του, Ανδρέα Παπανδρέου — γεγονός που συνέπεσε με τις κατηγορίες εμπλοκής του στην υπόθεση «ΑΣΠΙΔΑ». Ο βασιλιάς αρνήθηκε να υπογράψει τα σχετικά διατάγματα, επιμένοντας να εγκρίνει προσωπικά τους διαδόχους.

Το απόγευμα της 15ης Ιουλίου, στις 7:00, πραγματοποιήθηκε στο παλάτι (σημερινό Προεδρικό Μέγαρο) η τελευταία συνάντηση μεταξύ του βασιλιά και του πρωθυπουργού. Διήρκεσε μόλις δέκα λεπτά, επιβεβαιώνοντας το αδιέξοδο και τη ρήξη των δύο ανδρών.

Μόλις 50 λεπτά αργότερα, ορκιζόταν ως νέος πρωθυπουργός ο πρώτος «αποστάτης», Γεώργιος Αθανασιάδης-Νόβας, τότε πρόεδρος της Βουλής και μέλος της Ένωσης Κέντρου, ο οποίος είχε ήδη ειδοποιηθεί και βρισκόταν σε αναμονή σε παρακείμενο δωμάτιο. Ο Νόβας έμεινε στην ιστορία και για το περιβόητο ποιητικό του απόσπασμα: «κι ήταν τα στήθη σου άσπρα σαν τα γάλατα και μούλεγες γαργάλατα-γαργάλατα». Το ποίημα αυτό έγινε αντικείμενο χλευασμού από τους βουλευτές της Ε.Κ., που τον αποδοκίμαζαν φωνάζοντας «γαργάλατα-γαργάλατα», μετατρέποντας το σύνθημα σε σύμβολο της αποστασίας.

Η κυβέρνηση των αποστατών περιβλήθηκε με γραφικότητα, αλλά και με τραγικότητα. Η λαϊκή κατακραυγή και η αστυνομική καταστολή οδήγησαν στη δολοφονία του φοιτητή Σωτήρη Πέτρουλα.

Στις 26 Ιουλίου, τέσσερις επιφανείς πολιτικοί της Ένωσης Κέντρου (Παπαπολίτης, Κατσώτας, Στεφανόπουλος, Τσιριμώκος), μαζί με τους τρεις βασικούς εκδότες του Κέντρου (Λαμπράκης, Παπαγεωργίου, Βελλίδης), υπέγραψαν πρωτόκολλο για την έξοδο από την κρίση και το υπέβαλαν στον βασιλιά. Ο Γεώργιος Παπανδρέου αρνήθηκε ακόμη και να συζητήσει την πρόταση. Στην οδό Χρήστου Λαδά, εξοργισμένοι πολίτες έκαψαν φύλλα των εφημερίδων Τα Νέα και Το Βήμα.

Η κυβέρνηση Νόβα ζήτησε ψήφο εμπιστοσύνης στις 4 Αυγούστου, αλλά καταψηφίστηκε. Στις 18 Αυγούστου, ο Ηλίας Τσιριμώκος, πρώην στέλεχος της ΕΔΑ, έλαβε την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης, η οποία επίσης καταψηφίστηκε. Οι μήνες Ιούλιος και Αύγουστος του 1965 σημαδεύτηκαν από μαζικές λαϊκές διαδηλώσεις στο κέντρο της Αθήνας, ενάντια στους αποστάτες, τους εκδότες και τις ενέργειες του Παλατιού, με επεισόδια και συγκρούσεις με την αστυνομία.

Τελικά, ο Στέφανος Στεφανόπουλος έλαβε εντολή σχηματισμού κυβέρνησης και εξασφάλισε ψήφο εμπιστοσύνης στις 24 Σεπτεμβρίου, με 152 ψήφους υπέρ και 148 κατά. Παρέμεινε πρωθυπουργός μέχρι τις 21 Δεκεμβρίου 1966, οπότε και συμφωνήθηκε από τον βασιλιά, τον αρχηγό της ΕΡΕ Π. Κανελλόπουλο και τον Γ. Παπανδρέου, να διοριστεί υπηρεσιακή κυβέρνηση και να προκηρυχθούν εκλογές — οι οποίες, ωστόσο, δεν διεξήχθησαν ποτέ, αφού μεσολάβησε το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967 από τους Συνταγματάρχες.

Η κοινωνική δυσαρέσκεια της εποχής οδήγησε χιλιάδες πολίτες σε έναν ανένδοτο και αυθόρμητο αγώνα, χωρίς κομματική καθοδήγηση, που διήρκεσε 70 ημέρες και κατέληξε στην πτώση δύο κυβερνήσεων.

Ωστόσο, πίσω από την αποπομπή Παπανδρέου κρύβονταν και γεωπολιτικές σκοπιμότητες. Σήμερα θεωρείται σχεδόν βέβαιο ότι σημαντικό ρόλο διαδραμάτισε και το Κυπριακό. Ο Γ. Παπανδρέου είχε απορρίψει το αμερικανικό σχέδιο Άτσεσον, που προέβλεπε την Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα, με αντάλλαγμα την παραχώρηση του Καστελόριζου στην Τουρκία για στρατιωτική βάση. Ο πρωθυπουργός αντέτεινε συνταγματικούς λόγους, αρνούμενος να συναινέσει.

Εννέα χρόνια αργότερα, στις 15 Ιουλίου 1974, η Χούντα των Αθηνών ανέτρεψε τον Πρόεδρο της Κυπριακής Δημοκρατίας Αρχιεπίσκοπο Μακάριο. Με την περίφημη φράση του Ιωαννίδη «Βγάλτε από τη μέση τον Παπά, που δεν θέλει την Ένωση», δόθηκε η εντολή για το πραξικόπημα.

Είχε προηγηθεί επιστολή του Μακαρίου προς τον τότε πρόεδρο της Δημοκρατίας Φαίδωνα Γκιζίκη, με την οποία απαιτούσε την αποχώρηση όλων των Ελλήνων αξιωματικών από την Κύπρο. Η Χούντα είχε ήδη συνεννοηθεί με Αμερικανούς διπλωμάτες για την ανατροπή του Μακαρίου — το σχέδιο, μάλιστα, έφερε την κωδική ονομασία «Coca-Cola».

Οι ΗΠΑ διαβεβαίωσαν τους πραξικοπηματίες ότι οι Τούρκοι δεν θα εκμεταλλεύονταν την κατάσταση. Ωστόσο, αυτό αποδείχθηκε ψευδές. Ο τότε Υπουργός Εξωτερικών Χένρι Κίσινγκερ, διαχειρίστηκε από το παρασκήνιο την κρίση, γνωρίζοντας τα σχέδια ανατροπής και, όπως έχει αποδειχτεί, ενθάρρυνε την τουρκική εισβολή που πραγματοποιήθηκε στις 20 Ιουλίου 1974.

Η χούντα κατέρρευσε λίγες ημέρες μετά το πραξικόπημα, οδηγώντας στον εθνικό όλεθρο και τη de facto «λύση» του Κυπριακού. Ο Τούρκος Πρωθυπουργός Μπουλέντ Ετζεβίτ δήλωσε αργότερα: «Το Κυπριακό λύθηκε οριστικά το 1974».

Η Βουλή των Ελλήνων αποφάσισε να μην ανοίξει ο φάκελος της Κύπρου. Οι υπεύθυνοι της εθνικής τραγωδίας, αν και γνωστοί, παρέμειναν ατιμώρητοι. Ο Ιούλιος του 1974 στην Κύπρο θεωρείται μία από τις μεγαλύτερες προδοσίες εις βάρος του Ελληνισμού.

Το νήμα της ιστορίας ενώνει τα Ιουλιανά του 1965 με τα τραγικά γεγονότα του Ιουλίου 1974 στην Κύπρο. Η 15η Ιουλίου είναι ημερομηνία καταραμένη για τον Ελληνισμό. Στην Κύπρο, αποτελεί την πύλη της καταστροφής που ήρθε με την τουρκική εισβολή στις 20 Ιουλίου.

Ωστόσο, τα γεγονότα των δύο αυτών Ιουλίων έχουν και μία βαθύτερη, κοινή αιτία: αποτελούν προϊόντα διχασμού και εσωτερικής διάσπασης. Η εμφύλια ροπή των Ελλήνων, παραγνωρισμένη και υποτιμημένη, οφείλει να διδάσκεται, ως μάθημα ιστορικό και ηθικό. Ο διχασμός, η φιλαρχία και η πλεονεξία οδήγησαν σε καταστροφές που πρέπει να λειτουργούν ως παρακαταθήκη, ώστε μέσω της Παιδείας και της πνευματικής καλλιέργειας να προληφθεί η επανάληψή τους.

ΠΗΓΗ: MILITAIRE.gr