Η αντιμετώπιση της αναθεωρητικής στρατηγικής της Τουρκίας και του δόγματος της Γαλάζιας Πατρίδας αποτελεί ένα από τα πιο φλέγοντα ζητήματα της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής. Ο πρώην αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών, κ. Γιάννης Βαληνάκης, στο πρόσφατο επεισόδιο του Podcast Therapy – Athens Edition, ανέλυσε τη νέα στρατηγική που προτείνει, βασιζόμενος στο βιβλίο του «Πώς ακυρώνουμε τη Γαλάζια Πατρίδα». Μέσα από μια ρεαλιστική προσέγγιση, τονίζει την ανάγκη για ένα συνολικό σχέδιο που θα συνδυάζει τη διπλωματία, τις συμμαχίες και τη στρατιωτική αποτροπή.

Στην  Ελλάδα, όπως σημειώνει ο κ. Βαληνάκης, «μας λείπει ένα συνολικό σχέδιο για την αντιμετώπιση της Τουρκίας». Μέχρι σήμερα, η ελληνική εξωτερική πολιτική λειτουργεί αντιδραστικά, χωρίς μακροπρόθεσμο στρατηγικό σχεδιασμό. Το βιβλίο του αναδεικνύει την ανάγκη για μια ολιστική προσέγγιση, όπου θα αξιοποιούνται η διπλωματία, η στρατιωτική ισχύς, οι διεθνείς συμμαχίες, οι συμφωνίες οριοθέτησης θαλασσίων ζωνών και οι δυνατότητες που παρέχει η Ευρωπαϊκή Ένωση. Σύμφωνα με τον ίδιο ένα από τα βασικά προβλήματα της ελληνικής στρατηγικής είναι η αυταπάτη ότι η Τουρκία θα καταρρεύσει μόνη της ή ότι κάποιος τρίτος θα την συνετίσει. «Δυστυχώς, μέχρι σήμερα βαδίζουμε σε ευσεβοποθιστικές αναλύσεις. Η Τουρκία θα καταρρεύσει γιατί κάποιος τρίτος θα την πιάσει από το αυτί και θα την βάλει στον σωστό δρόμο—αυτά τα πράγματα δεν συμβαίνουν στην πραγματικότητα». Η αναμονή ενός μελλοντικού ευνοϊκού διεθνούς περιβάλλοντος, χωρίς ενεργή προετοιμασία, είναι μια επικίνδυνη αυταπάτη. Αντί να περιμένουμε τις εξελίξεις, πρέπει να τις διαμορφώσουμε. «Ζούμε σε μια αναμονή ενός μέλλοντος που θεωρούμε ότι θα είναι καλύτερο χωρίς να το ετοιμάζουμε»

«Δυστυχώς, μέχρι σήμερα βαδίζουμε σε ευσεβοποθιστικές αναλύσεις. Η Τουρκία θα καταρρεύσει γιατί κάποιος τρίτος θα την πιάσει από το αυτί και θα την βάλει στον σωστό δρόμο—αυτά τα πράγματα δεν συμβαίνουν στην πραγματικότητα».

Σε ερώτηση για το αν η Ελλάδα και η Κύπρος βρίσκεται στη σωστή πλευρά της ιστορίας, ο κ. Βαληνάκης απάντησε πως ναι, αλλά με μία προειδοποίηση: «Έρχεται η σωστή πλευρά της ιστορίας και μας εκπλήσσει αλλάζοντας άποψη». Το παράδειγμα του Ντόναλντ Τραμπ είναι χαρακτηριστικό, αν και σε ορισμένα θέματα, όπως η παράνομη μετανάστευση, η πολιτική του Τραμπ μπορεί να έχει ορθολογικά στοιχεία που η Ευρώπη θα έπρεπε να λάβει υπόψη της. Ο λόγος που μας σοκάρει ο νέος ένοικος του Λευκού Οίκου είναι ότι θεωρεί πως με έναν υπεραπλουστευτικό τρόπο μπορεί να λύσει όλα τα προβλήματα του πλανήτη. Η επιχειρηματική προσέγγιση του Τραμπ, όπως η πρότασή του να μετατρέψει τη Γάζα σε Ριβιέρα, μπορεί να εφαρμοστεί και σε άλλα ζητήματα, όπως η Αμμόχωστος. Ο κ. Βαληνάκης επισημαίνει ότι ο Τραμπ εφαρμόζει μια επιθετική διαπραγματευτική τακτική: «Αν σκεφτεί μια ‘έξυπνη επιχειρηματική ιδέα’ για τη λύση κάποιου ζητήματος και δεν συμφωνήσουν οι συμμετέχοντες, μπορεί να τους πιέσει ασφυκτικά μέχρι να την αποδεχτούν». Αυτό το “bullying” της διεθνούς πολιτικής μπορεί να λειτουργήσει υπέρ ή κατά της Ελλάδας. Η Ελλάδα πρέπει να αξιοποιήσει τις διεθνείς ισορροπίες όπως για παράδειγμα να αξιοποιήσουμε τη σχέση μας με το Ισραήλ,  το οποίο υπερασπίζεται φανατικά από τις ΗΠΑ. «Αν όμως κοιμόμαστε και δεν καβαλήσουμε τις εξελίξεις και πάμε αντίθετα στο ρεύμα, θα χάσουμε». Το ερώτημα  είναι αν η Ελλάδα θα καταφέρει να προσαρμοστεί στις διαρκώς μεταβαλλόμενες συνθήκες ή αν θα μείνει θεατής των εξελίξεων. «Εδώ για μένα είναι η πρόκληση της διπλωματίας», σημειώνει ο κ. Βαληνάκης, καθώς ποτέ δεν υπήρξε πιο ενδιαφέρουσα περίοδος για τη διπλωματία με τόσες ανατροπές και αλλαγές. Σήμερα, οι αποφάσεις πρέπει να είναι ευέλικτες και έξυπνες, καθώς, όπως τονίζει, «αν απλά καθόμαστε και παρατηρούμε τις εξελίξεις, όπως κάνει η Ελλάδα, δεν έχουμε τίποτα να κερδίσουμε, παρά μόνο να εισπράττουμε αρνητικές εξελίξεις» Βρισκόμαστε στον «παράδεισο των έξυπνων διπλωματικών μυαλών», και γι’ αυτό, πρέπει να αρπάξουμε τις εξελίξεις αντί να τις αφήσουμε να μας προσπεράσουν.

Ο λόγος που μας σοκάρει ο νέος ένοικος του Λευκού Οίκου είναι ότι θεωρεί πως με έναν υπεραπλουστευτικό τρόπο μπορεί να λύσει όλα τα προβλήματα του πλανήτη. Η επιχειρηματική προσέγγιση του Τραμπ, όπως η πρότασή του να μετατρέψει τη Γάζα σε Ριβιέρα, μπορεί να εφαρμοστεί και σε άλλα ζητήματα, όπως η Αμμόχωστος.

Ο κ. Βαληνάκης εκφράζει έντονο προβληματισμό για την αποδυνάμωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τονίζοντας πως «κάθε μέρα που περνάει χάνονται ευκαιρίες και σε λίγο αυτές οι ευκαιρίες δεν θα υπάρχουν πάνω στο τραπέζι». Η Ελλάδα και η Κυπριακή Δημοκρατία έπρεπε να ζητήσουν μέσω ευρωπαϊκών ανταλλαγμάτων να άρει η Τουρκία τις διεκδικήσεις της. «Πώς περιμένουμε η Τουρκία να σταματήσει να μιλάει για Γαλάζια Πατρίδα;». Ο μόνος τρόπος για την Τουρκία να πάρει κάποια ανταλλάγματα είναι να τα πάρει μέσω της Ε.Ε, όπως μια αναβαθμισμένη τελωνειακή ένωση, που είναι ζήτημα μεγάλων οικονομικών συμφερόντων για την Τουρκία, πολιτική αναγνώριση, αμυντική τεχνολογία και πολλά άλλα που η Άγκυρα περιμένει από την Ε.Ε. Η Ελλάδα και η Κύπρος μπορούν να εξαρτήσουν αυτά τα ανταλλάγματα από μια διαφορετική συμπεριφορά της Τουρκίας, όπως η άρση των διεκδικήσεών της από το Αιγαίο και την ανατολική Μεσόγειο αντί να αναμένουμε την καλή διάθεση της Άγκυρας. Η ευρωπαϊκή άμυνα, την οποία πανηγυρίζουμε ως λύση στα αμυντικά μας προβλήματα, στην πραγματικότητα δεν αποτελεί μια ουσιαστική στρατιωτική δύναμη, αλλά περισσότερο μια βιομηχανική συνεργασία μεταξύ των ευρωπαϊκών κρατών, που παραμένει σε πολύ πρώιμο στάδιο. Το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι ότι η στρατηγική της Ευρώπης εστιάζει αποκλειστικά κατά της Ρωσία, ενώ η Ελλάδα και η Κύπρος απέτυχαν να εντάξουν την Τουρκία στον επίσημο κατάλογο απειλών της Ε.Ε. Αυτό σημαίνει ότι, ακόμη και αν η Ευρωπαϊκή Ένωση προχωρήσει σε μια πιο οργανωμένη αμυντική δομή, η Τουρκία δεν θα θεωρείται εχθρική δύναμη, παρά τις επιθετικές της βλέψεις. «Σε λίγο καιρό θα έχουμε μια ευρωπαϊκή άμυνα που δεν θα είναι στο επίπεδο των 27, αλλά ένα ευρωπαϊκό σκέλος του ΝΑΤΟ, που σημαίνει ότι η Τουρκία θα είναι μέσα και η Κυπριακή Δημοκρατία έξω».

«κάθε μέρα που περνάει χάνονται ευκαιρίες και σε λίγο αυτές οι ευκαιρίες δεν θα υπάρχουν πάνω στο τραπέζι». Η Ελλάδα και η Κυπριακή Δημοκρατία έπρεπε να ζητήσουν μέσω ευρωπαϊκών ανταλλαγμάτων να άρει η Τουρκία τις διεκδικήσεις της. «Πώς περιμένουμε η Τουρκία να σταματήσει να μιλάει για Γαλάζια Πατρίδα;»

Έχουμε φτάσει σε ένα σημείο όπου η διεκδικητικότητα της Τουρκίας είναι τεράστια, δημιουργώντας ένα τεράστιο πρόβλημα για την Ελλάδα, η οποία δεν φαίνεται να ανταποκρίνεται επαρκώς. «Έχουμε απέναντί μας ένα τεράστιο πρόβλημα. Γιγαντώνεται δίπλα μας η Τουρκία πολιτικά, στρατιωτικά, διπλωματικά και ενεργειακά, και εμείς έχουμε βάλει το κεφάλι μέσα στην άμμο». Την ώρα που η Τουρκία πραγματοποιεί άλματα σε όλα τα επίπεδα, η Ελλάδα προχωρά με μικρά, διστακτικά βήματα, επιτρέποντας στην απόσταση ισχύος μεταξύ των δύο χωρών να μεγαλώνει αντί να μικραίνει. Όπως επισημαίνει ο κ. Βαληνάκης, «αν απλά κορνιζάρουμε τις συμφωνίες και τις συμμαχίες και δεν τις μοχλεύουμε σε αποτελέσματα, τότε προφανώς το μέλλον θα είναι χειρότερο». Σε λίγα χρόνια, το στρατιωτικό πρόγραμμα της Τουρκίας θα έχει υλοποιηθεί πλήρως, διαμορφώνοντας έναν πολύ αρνητικό συσχετισμό δυνάμεων για την Ελλάδα. Αυτό δεν σημαίνει ότι η χώρα μας πρέπει να επιδοθεί σε μια εξοπλιστική κούρσα του ίδιου επιπέδου, αλλά, όπως τονίζει και ο κ. Βαληνάκης στο βιβλίο του, πρέπει να εφαρμόσουμε το “Δόγμα Ελάχιστης Εξασφαλισμένης Αποτροπής”. «Αν εμείς λέμε ότι απλώς θα αμυνθούμε επί του πατρίου εδάφους, αυτό δεν λέγεται αποτροπή.» Το σημερινό αμυντικό δόγμα της Ελλάδας έχει αποτύχει, καθώς δεν κατάφερε να αποτρέψει την Τουρκία από τις διαρκείς διεκδικήσεις της. Αντί η Ελληνική κυβέρνηση να αναλώνεται στην επιδίωξη ενός «ήσυχου καλοκαιριού», θα έπρεπε να επικεντρωθεί στην προώθηση των εθνικών συμφερόντων της. Το δίλημμα «πόλεμος ή διάλογος», όπως το παρουσιάζει η κυβέρνηση, είναι ψευδές, καθώς η πραγματική επιλογή είναι να έχουμε διεκδικήσεις στον διάλογο και όχι απλώς να βάζουμε κόκκινες γραμμές. Η Ελλάδα πρέπει να αναθεωρήσει τη στρατηγική της και να υιοθετήσει μια πιο δραστική και διεκδικητική πολιτική, αν θέλει να διασφαλίσει τη θέση της απέναντι σε μια ραγδαία ανερχόμενη Τουρκία. Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν έχει θέσει σαφείς στρατηγικούς στόχους μέχρι το 2053 και το 2072. Αυτές οι ημερομηνίες συνδέονται με ιστορικές νίκες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας επί των Ελλήνων—την Άλωση της Κωνσταντινούπολης και τη μάχη του Μαντζικέρτ. Σύμφωνα με τον κ. Βαληνάκη, «στο όραμα του Ερντογάν, η Ελλάδα είναι ο στόχος και όχι η Συρία ή το Ιράκ».

 

«Έχουμε απέναντί μας ένα τεράστιο πρόβλημα. Γιγαντώνεται δίπλα μας η Τουρκία πολιτικά, στρατιωτικά, διπλωματικά και ενεργειακά, και εμείς έχουμε βάλει το κεφάλι μέσα στην άμμο». Την ώρα που η Τουρκία πραγματοποιεί άλματα σε όλα τα επίπεδα, η Ελλάδα προχωρά με μικρά, διστακτικά βήματα, επιτρέποντας στην απόσταση ισχύος μεταξύ των δύο χωρών να μεγαλώνει αντί να μικραίνει.

Τέλος ο κ. Βαληνάκης αναφέρθηκε στο Κυπριακό δηλώνοντας ότι , «επανένωση σήμερα, σημαίνει ένωση με την Τουρκία», καθώς η διαπραγματευτική πορεία του Κυπριακού φαίνεται να οδηγεί σε μια κατάσταση πλήρους τουρκικής επιρροής στο νησί. Αν η Ελλάδα και η Κύπρος δεν αλλάξουν στρατηγική, ο κίνδυνος να εξελιχθεί η κατάσταση σε μια νέα μορφή εξάρτησης της Κύπρου από την Άγκυρα είναι υπαρκτός, όπως συνέβη την περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Οι εξελίξεις απαιτούν επαγρύπνηση και προληπτική δράση, καθώς η ελληνισμός  βρίσκεται σε κομβική ιστορική στιγμή. Το μέλλον του Κυπριακής και της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής δεν μπορεί να αφεθεί στην τύχη, θα κριθεί από την ικανότητά μας να σκεφτόμαστε στρατηγικά και να δρούμε αποφασιστικά, αντί να αντιδρούμε εκ των υστέρων στις γεωπολιτικές ανατροπές.