Η πρόσφατη συνεδρίαση του σχήματος «3+1» (Ελλάδα–Κύπρος–Ισραήλ με συμμετοχή ΗΠΑ) στην Αθήνα υπήρξε ιδιαίτερα κρίσιμη, παρέχοντας σαφές στίγμα για τις επόμενες κινήσεις στην Ανατολική Μεσόγειο. Στην κοινή δήλωση ξεχωρίζει η αναφορά στον ευρύτερο σχεδιασμό του διαδρόμου IMEC, κάτι που ερμηνεύεται ως έμμεση στήριξη σε περιφερειακά έργα διασυνδεσιμότητας, όπως το Great Sea Interconnector (GSI), χωρίς να κατονομάζεται ρητά.

Το θετικό στοιχείο είναι η επανενεργοποίηση του σχήματος «3+1», το οποίο λειτουργεί ως φόρουμ συνεργασίας Ελλάδας και Κύπρου, χωρίς να εμπλέκεται η Τουρκία. Παρόλα αυτά, η αμερικανική στήριξη δεν επαρκεί για να υπερβεί το βασικό γεωπολιτικό εμπόδιο: τις τουρκικές αξιώσεις στην Ανατολική Μεσόγειο, όπου η Άγκυρα προβάλλει τη θέση ότι καμία υποδομή δεν μπορεί να υλοποιηθεί χωρίς τη δική της συναίνεση.

Η συνάντηση της Τετάρτης

Την ερχόμενη Τετάρτη 12 Νοεμβρίου θα πραγματοποιηθεί στις Βρυξέλλες νέα συνάντηση των Υπουργών Ενέργειας Παπασταύρου και Παπαναστασίου με την Κομισιόν για το έργο. Ωστόσο, παραμένουν σημαντικά οικονομικά ζητήματα:

– Δεν έχει καθοριστεί η ετήσια συνεισφορά των 25 εκατ. ευρώ (125 εκατ. ευρώ συνολικά στην πενταετία) εκ μέρους της Κύπρου.
– Υφίσταται διαφορά μεταξύ των 251 εκατ. ευρώ δαπανών που δηλώνει ο ΑΔΜΗΕ και των 82 εκατ. ευρώ που αναγνωρίζει η ΡΑΕΚ.

Συγκλίσεις έχουν υπάρξει μόνο σε δευτερεύοντα θέματα, όπως η μεταβίβαση της σύμβασης παραχώρησης στον φορέα GSI και η αλλαγή από πλευράς Κύπρου στη μεθοδολογία υπολογισμού των εσόδων του έργου. Η Αθήνα και ο ΑΔΜΗΕ εξακολουθούν να επισημαίνουν δημόσια και στο παρασκήνιο πως το βασικό πρόβλημα για να ξεκινήσουν οι διαδικασίες είναι η στάση του Υπουργού Οικονομικών Μάκη Κεραυνού, ο οποίος έχει δηλώσει ότι δεν πρόκειται να αποτελέσει εμπόδιο σε ένα έργο που υποστηρίζεται από την ΕΕ.

Υπενθυμίζεται ότι ο Επίτροπος Ενέργειας της ΕΕ, Νταν Γιόργκενσεν, χαρακτήρισε τον GSI ως έργο στρατηγικής σημασίας και ξεκαθάρισε ότι η Κομισιόν στηρίζει πλήρως το έργο, ενώ οι απειλές της Τουρκίας είναι έωλες και δεν μπορούν να σταματήσουν ένα πρότζεκτ ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος.

Η Λευκωσία θέτει έντονα το ζήτημα της γεωπολιτικής διάστασης και της Τουρκίας, ειδικά μετά τα περσινά γεγονότα με την έκδοση NAVTEX από την Ελλάδα για τις βυθομετρήσεις στην Κάσο. Τότε, το σκάφος της γαλλικής NEXANS επρόκειτο να διενεργήσει έρευνες για την πόντιση του καλωδίου, αλλά η Τουρκία επιχείρησε και πέτυχε να παρεμποδίσει τις εργασίες, απαντώντας στη NAVTEX.

Συνεπώς, για να αμβλυνθούν οι όποιες ανησυχίες και εκατέρωθεν εντάσεις, η Αθήνα θα έπρεπε να επιδείξει έμπρακτα τη δέσμευση και αποφασιστικότητά της για την υλοποίηση του έργου. Ένα πρώτο ουσιαστικό βήμα θα ήταν η έκδοση νέας NAVTEX για τη συνέχιση και ολοκλήρωση των ερευνών, ενώ παράλληλα η Λευκωσία θα μπορούσε να ξεπαγώσει την πρώτη δόση των 25 εκατ. ευρώ.

O GSI απάντηση σε Ερχιουρμάν

Την ίδια στιγμή, η πρόοδος του GSI από πλευράς Λευκωσίας θα πρέπει να στείλει μήνυμα και προς τον νέο κατοχικό ηγέτη, Έρχιουρμαν, ο οποίος πρόσφατα επανέλαβε τη θέση ότι οι Τουρκοκύπριοι αποτελούν «έναν από τους δύο ισότιμους συνιδρυτές του νησιού» και τόνισε πως «δεν μπορούν να λαμβάνονται αποφάσεις χωρίς τη δική μας συναίνεση σε ζητήματα όπως η ενέργεια και οι θαλάσσιες ζώνες δικαιοδοσίας, παρακάμπτοντας τα κυριαρχικά δικαιώματα των Τουρκοκυπρίων». Στο πλαίσιο αυτό, αναφέρθηκε και στις αντιδράσεις της τουρκοκυπριακής πλευράς σχετικά με το έργο ηλεκτρικής διασύνδεσης Great Sea Interconnector (GSI).

Η νέα διοίκηση των ΗΠΑ υπό τον Donald Trump άρχισε να εφαρμόζει ένα ανανεωμένο στρατηγικό όραμα για την ευρύτερη περιοχή, με στόχο τον περιορισμό της ρωσικής και κινεζικής επιρροής και ταυτόχρονα την εδραίωση της αμερικανικής παρουσίας. Μία ανάλυση στην αμερικανική ιστοσελίδα Washington Examiner, αμέσως μετά την εκλογή του Tufan Erhürman, δημιούργησε φήμες ότι επίκειται παρέμβαση του προέδρου Trump στο Κυπριακό. Σύμφωνα με το εν λόγω άρθρο, ο Trump θα μπορούσε να προσφέρει στην Τουρκία όσα δεν κατόρθωσε ο United Nations — όπως ενίσχυση της συνεργασίας στην άμυνα, εμπορικές ή ενεργειακές συμφωνίες με την υποστήριξη της Ευρώπης — σε αντάλλαγμα για την αποχώρηση των τουρκικών στρατευμάτων και ένα ανανεωμένο σχέδιο για τον διαμοιρασμό της εξουσίας στο νησί. 
Ωστόσο, το σενάριο αυτό παρουσιάζεται ως πιθανό και όχι ως επιβεβαιωμένη κυβερνητική πολιτική του Trump. Τα τουρκικά ΜΜΕ έσπευσαν να θεωρήσουν ότι το Washington Examiner απηχεί το «βαθύ κράτος» των ΗΠΑ, συνεπώς υπάρχει στο παρασκήνιο κάποια αμερικανική πρωτοβουλία για την Κύπρο. Μάλιστα, ο Recep Tayyip Erdoğan, σε συνεδρίαση της μόνιμης επιτροπής οικονομικής και εμπορικής συνεργασίας του Organisation of Islamic Cooperation, είπε ότι η Άγκυρα λαμβάνει «ισχυρά μηνύματα ότι το νησί της Κύπρου προστίθεται στο μενού του ιμπεριαλιστικού παιχνιδιού που παίζεται στην περιοχή». 
Παρότι οι φήμες αυτές έχουν προκαλέσει αναστάτωση σε μερίδα του αντιπολιτευτικού τουρκικού Τύπου, δεν υπάρχουν προς το παρόν δημόσιες αποδείξεις για συγκεκριμένο σχέδιο Trump για την Κύπρο. Εκείνο που φαίνεται πιο σαφές είναι η πιθανότητα μελλοντικής εμπλοκής του Trump στο Κυπριακό, στο πλαίσιο ενός νέου στρατηγικού οράματος των ΗΠΑ στην Ευρώπη και την Ανατολική Μεσόγειο.

Η μεγάλη εικόνα

Ήδη γίνονται σημαντικά βήματα σε πολλούς τομείς, και ο τομέας της ενέργειας αποτελεί την αιχμή της νέας αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής στην περιοχή. Σε αυτό το πλαίσιο αναμένεται να ενταχθεί και το κυπριακό ζήτημα, δεδομένου ότι η τακτοποίηση των θαλάσσιων ζωνών και δικαιοδοσιών στην Ανατολική Μεσόγειο δεν μπορεί να επιτευχθεί χωρίς την ομαλοποίηση των ελληνοτουρκικών σχέσεων και την πρόοδο στο Κυπριακό. 
Οι εξελίξεις στην ευρύτερη περιοχή υποδεικνύουν ότι το αμερικανικό στρατηγικό πλάνο περιλαμβάνει βασικά βήματα όπως:

• Η μείωση της εξάρτησης της Ευρώπης από το ρωσικό φυσικό αέριο.

• Ο διάδρομος φυσικού αερίου μέσω Ελλάδας προς την Ουκρανία.

• Η αντιμετώπιση των προβλημάτων που δημιούργησε το Τουρκο-λιβυκό μνημόνιο.

• Ο οικονομικός διάδρομος IMEC που θα συνδέει την Ινδία με την Ευρώπη μέσω της Μέσης Ανατολής.
  Ταυτόχρονα, οι ΗΠΑ επιδιώκουν να θέσουν φραγμό στο κινεζικό «Μονοπάτι του Μεταξιού» (Belt and Road Initiative), που έχει φτάσει μέχρι την Ευρώπη και προσφέρει γεωστρατηγικό βάθος στο Πεκίνο.

Αμερικανικές κινήσεις

Πρόσφατα, στην Αθήνα διεξήχθη η 6η Υπουργική Συνάντηση της Διατλαντικής Συνεργασίας για την Ενέργεια (P-TEC) στο Ζάππειο, όπου ανακοινώθηκαν σημαντικές συμφωνίες στον ενεργειακό τομέα παρουσία Αμερικανών και Ευρωπαίων υπουργών και εκπροσώπων πολυεθνικών εταιρειών. 
Την Πέμπτη υπεγράφη, μεταξύ άλλων, συμφωνία με την ExxonMobil για έρευνες στο θαλάσσιο οικόπεδο 2 στο Βορειοδυτικό Ιόνιο και την Παρασκευή συμφωνία για αγορά μεγάλων ποσοτήτων υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) από τις ΗΠΑ, το οποίο θα μεταφέρεται μέσω Ελλάδας στη Νοτιοανατολική και Κεντρική Ευρώπη. Η Ελλάδα καθίσταται πλέον πύλη εισόδου του αμερικανικού LNG το οποίο θα κατευθύνεται έως και την Ουκρανία μέσω του κάθετου διαδρόμου. 
Το αμερικανικό ενδιαφέρον δεν περιορίζεται στην Ελλάδα: αφορά ολόκληρη την Ανατολική Μεσόγειο. Για παράδειγμα, η περασμένη Τρίτη το Υπουργείο Πετρελαίου της Αιγύπτου ανακοίνωσε Μνημόνιο Κατανόησης με την ExxonMobil για παραχώρηση ακόμη ενός θαλάσσιου οικοπέδου.
Η αμερικανική εταιρεία Chevron ανέλαβε 4 οικόπεδα νότια της Κρήτης και αυξάνει την παραγωγή στο κοίτασμα Λεβιάθαν του Ισραήλ. Οι ΗΠΑ πιέζουν το Ισραήλ να επικυρώσει τη συμφωνία εξαγωγής φυσικού αερίου στην Αίγυπτο — η άρνηση του Τελ Αβίβ είχε ως αποτέλεσμα ακύρωση της επίσκεψης του Αμερικανού υπουργού Ενέργειας.

Η Τουρκία

Η Τουρκία δεν θα συμμετέχει σε όλα τα ενεργειακά έργα και, όπως σημειώνεται, κανένα κράτος της Ανατολικής Μεσογείου δεν θα εμπλέκεται σε όλα τα πρότζεκτ. Κάθε έργο αφορά συγκεκριμένες χώρες. Αυτό δεν αποκλείει τη συμμετοχή της Άγκυρας στο αμερικανικό πλαίσιο. Πηγές αναφέρουν ότι η πρόταση του Έλληνα Πρωθυπουργού, Kyriakos Mitsotakis, για πολυμερές σχήμα «5 × 5» παράκτιων χωρών της περιοχής (Ελλάδα, Κύπρος, Αίγυπτος, Τουρκία και Λιβύη) δεν είναι άσχετη με τα αμερικανικά σχέδια στην ευρύτερη περιοχή. 
Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών, Hakan Fidan, δεν απέρριψε την πρόταση Μητσοτάκη όταν ρωτήθηκε από Τούρκο δημοσιογράφο, αλλά απάντησε ότι οι διαφορές μεταξύ των δύο χωρών μπορούν να επιλυθούν μέσω διαλόγου και ειρηνικά — το ίδιο φέρεται να ισχύει και για την Κύπρο. Ο Έλληνας Πρωθυπουργός, αντιλαμβανόμενος τις κρίσιμες στιγμές, στο ετήσιο μνημόσυνο του Glafcos Clerides έστειλε μηνύματα προς όλες τις κατευθύνσεις, τονίζοντας ότι «πίσω από τις κορώνες του ψευτοπατριωτισμού κρύβονται οι αποτυχίες του μέλλοντος».
Παράλληλα, ο ανώτερος σύμβουλος του Atlantic Council για την Ενέργεια, Charalambos Ellinas, δήλωσε ότι οι ΗΠΑ θα συμπεριλάβουν την Τουρκία στους ενεργειακούς και οικονομικούς σχεδιασμούς από την Κασπία Θάλασσα έως τη Μεσόγειο. Οι ΗΠΑ, όπως ανέφερε, επιδιώκουν να αυξήσουν τη ροή φυσικού αερίου από το Αζερμπαϊτζάν προς την Ευρώπη μέσω της Τουρκίας αλλά και του πετρελαίου του Ιράκ.

Οι άνθρωποι-κλειδιά

Όλες οι κινήσεις των Αμερικανών για την επίλυση προβλημάτων και τον τερματισμό συγκρούσεων στην Ανατολική Μεσόγειο έχουν στρατηγικό χαρακτήρα και εξυπηρετούν την προσπάθεια των ΗΠΑ να εδραιώσουν την παρουσία τους έναντι της Ρωσίας και της Κίνας — οι οποίες εκμεταλλεύονται τις αντιθέσεις και ανταγωνισμούς των κρατών για να επεκτείνουν την επιρροή τους. Αυτό ακριβώς κάνει η Κίνα στη Κύπρο μέσω της ενεργειακής και στρατηγικής συνεργασίας της. 
Συνεπώς, κάποια στιγμή ο Donald Trump θα ασχοληθεί και με το Κυπριακό. Για αυτό δεν είναι τυχαίες οι επιλογές του Προέδρου των ΗΠΑ για τις πρεσβείες στην Τουρκία, την Ελλάδα και την Κύπρο — πρόσωπα που ανήκουν στον προσωπικό του κύκλο, όχι στο παραδοσιακό διπλωματικό σώμα. 
Ο Πρόεδρος των ΗΠΑ έχει ήδη διορίσει ως ανώτερο σύμβουλο για την Αφρική τον Massad Boulos, ο οποίος είναι συγγενικός του και ανέλαβε δράση στη Λιβύη για να προετοιμάσει το έδαφος ώστε η Chevron να επιστρέψει και να αντιμετωπιστούν τα εμπόδια που προκύπτουν από το Τουρκο-λιβυκό μνημόνιο. Οι άνθρωποι-κλειδιά του Trump καταλαμβάνουν θέσεις-κλειδιά στην περιοχή και του παρέχουν τη δυνατότητα να εφαρμόσει και πολλές φορές να επιβάλει τα σχέδιά του. Το παράδειγμα της Γάζας είναι ενδεικτικό. 
Το ερώτημα που παραμένει είναι κατά πόσο η Κύπρος μπορεί να επωφεληθεί από αυτές τις εξελίξεις και να αξιοποιήσει το αμερικανικό ενδιαφέρον για να προωθήσει την επίλυση του Κυπριακού. Όλες οι χώρες της περιοχής θα συμπλεύσουν με τα αμερικανικά συμφέροντα, αλλά ταυτόχρονα θα επιδιώξουν να εκμεταλλευθούν το μέγιστο δυνατό όφελος. Ωστόσο, η αντίσταση και η άρνηση στην προσαρμογή στη νέα πραγματικότητα μπορεί να επιφέρουν το μεγαλύτερο κόστος.

Η εξωτερική πολιτική της Ελλάδας και της Κύπρου συχνά αποτελεί αντικείμενο έντονης κριτικής — πολλές φορές εύλογης. Ωστόσο, όταν οι δύο χώρες προχωρούν σε στοχευμένες κινήσεις που ενισχύουν τη γεωπολιτική τους θέση και συμβάλλουν στην ενεργειακή ασφάλεια της Ευρώπης, αξίζει να αναγνωρίζεται. Όπως αναλύει ο δημοσιογράφος και πολιτικός σχολιαστής Γ. Εγκολφόπουλος, η ένταξη Ελλάδας και Κύπρου στο νέο στρατηγικό ενεργειακό πλαίσιο αλλάζει ριζικά τα δεδομένα στην Ανατολική Μεσόγειο, δημιουργώντας προοπτικές ανάπτυξης και ενδυναμώνοντας τον ρόλο τους ως βασικών κόμβων στην ενεργειακή τροφοδοσία της Ευρώπης.

Η νέα ενεργειακή πραγματικότητα

Η συμφωνία της Ελλάδας με τις αμερικανικές εταιρείες ExxonMobil και Chevron, σε συνεργασία με την Energean και τη HelleniQ Energy, σηματοδοτεί μια καίρια μεταβολή. Η παραχώρηση του «Block 2» στο Ιόνιο, όπου η ExxonMobil διατηρεί το 60%, δεν είναι απλώς επενδυτική κίνηση — αποτελεί έμπρακτη ένδειξη της αμερικανικής παρουσίας στον ελληνικό ενεργειακό τομέα. Παράλληλα, η International Development Finance Corporation (DFC) των ΗΠΑ ενισχύει τη στρατηγική της συμμετοχή μέσω χρηματοδότησης ενεργειακών και υποδομικών έργων, επιβεβαιώνοντας ότι η Ουάσιγκτον αντιλαμβάνεται την Ελλάδα ως κρίσιμο κρίκο στο ευρωπαϊκό ενεργειακό δίκτυο.

Όπως υπογραμμίζει ο Εγκολφόπουλος, η μεταβολή αυτή είναι πρωτίστως γεωπολιτική. Η Ελλάδα μεταβαίνει από τον ρόλο του καθαρού καταναλωτή ενέργειας σε εκείνον του περιφερειακού κόμβου, αναδιατάσσοντας ισορροπίες και συμμαχίες σε ολόκληρη την Ανατολική Μεσόγειο.

Νέος χάρτης συνεργασίας

Ο ανανεωμένος ενεργειακός χάρτης, όπως τον παρουσιάζει ο Εγκολφόπουλος, αποτυπώνει τη νέα πραγματικότητα: η ελληνική ΑΟΖ και τα παραχωρημένα τεμάχια λειτουργούν πλέον ως πύλες μεταφοράς φυσικού αερίου προς την Ευρώπη. Η συνεργασία «3 + 1» —μεταξύ Ελλάδας, Κύπρου, Ισραήλ και ΗΠΑ— αποκτά νέα ώθηση, με στόχο τη θωράκιση της ενεργειακής ασφάλειας και την ανάπτυξη κοινών υποδομών. Η Κύπρος, από την πλευρά της, περνά σε πιο ενεργό ρόλο. Η άσκηση «ΝΕΜΕΣΙΣ» στην κυπριακή ΑΟΖ και οι νέες συμφωνίες οριοθέτησης με γειτονικά κράτη επιβεβαιώνουν τη βούληση της Λευκωσίας να συμμετάσχει ενεργά στο νέο περιφερειακό σχήμα, ενισχύοντας την παρουσία της στα ενεργειακά δίκτυα της Ανατολικής Μεσογείου.

Η ευρύτερη στρατηγική διάσταση

Η αμερικανική εμπλοκή στην ενεργειακή αρχιτεκτονική της Ανατολικής Μεσογείου εντάσσεται σε ένα συνολικότερο σχέδιο: την ενίσχυση της δυτικής ενεργειακής αυτονομίας και τον περιορισμό της ρωσικής επιρροής στην ευρωπαϊκή αγορά. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η Ελλάδα αναδεικνύεται σε πύλη εισόδου φυσικού αερίου προς την Ευρώπη, ενώ η Κύπρος σε σημείο σύνδεσης και συνεργασίας με στρατηγικούς εταίρους.

Παρά τις προκλήσεις —από τις τουρκικές διεκδικήσεις έως τα τεχνικά και επενδυτικά εμπόδια— η κατεύθυνση είναι ξεκάθαρη, η Ελλάδα μετατρέπεται σε πύλη εισόδου και διαμετακόμισης φυσικού αερίου, ενώ η Κύπρος ενισχύει τη θέση της ως σημείο σύνδεσης, έρευνας και στρατηγικής συνεργασίας. Μαζί, αποτελούν ένα δίπολο που μπορεί να διαδραματίσει καταλυτικό ρόλο στη νέα ενεργειακή αρχιτεκτονική της περιοχής.

Η ανάλυση του Γ. Εγκολφόπουλου καταλήγει πως όταν η εξωτερική πολιτική βασίζεται σε συνεκτική στρατηγική και όχι σε αποσπασματικές κινήσεις, μπορεί να επιφέρει ουσιαστικά αποτελέσματα. Και στη συγκεκριμένη περίπτωση, η σύμπλευση Ελλάδας και Κύπρου με τις αμερικανικές ενεργειακές πρωτοβουλίες διαμορφώνει μία από τις πιο ελπιδοφόρες προοπτικές για τη σταθερότητα και την ανάπτυξη της Ανατολικής Μεσογείου.

ΠΗΓΗ: ΝΑΥΤΕΜΠΟΡΙΚΗ .gr