Η πρώτη κατ’ ιδίαν συνάντηση μεταξύ του Tufan Erhürman και της προσωπικής εκπροσώπου του Γενικού Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών για το Κυπριακό, María Ángela Holguín, ολοκληρώθηκε έπειτα από περίπου μία ώρα εντατικών συνομιλιών, σε κλίμα που και οι δύο πλευρές χαρακτήρισαν παραγωγικό. Η συζήτηση επικεντρώθηκε σε τρεις βασικούς άξονες: τη μεθοδολογία που προτείνει η τουρκοκυπριακή πλευρά, το πακέτο των δέκα μέτρων οικοδόμησης εμπιστοσύνης, καθώς και τα πρακτικά ζητήματα που έχουν προκύψει στα οδοφράγματα, με επίκεντρο τον Άγιο Δομέτιο.

Ο Erhürman παρουσίασε αναλυτικά την «μεθοδολογία τεσσάρων σημείων» που προτείνει η τουρκοκυπριακή πλευρά, εξηγώντας στη Holguín τη λογική και τον σκοπό κάθε παραμέτρου. Σύμφωνα με τον ίδιο, η προσέγγιση αυτή στοχεύει στη δημιουργία ενός πλαισίου εργασίας που θα επιτρέψει τη συστηματική και αποτελεσματική προώθηση της διαδικασίας. Παράλληλα, ενημέρωσε την ειδική απεσταλμένη για το πακέτο των δέκα μέτρων που παρουσίασε στην πρόσφατη συνάντησή του με τον Πρόεδρο της Κυπριακής Δημοκρατίας Νίκο Χριστοδουλίδη, το οποίο περιλαμβάνει τόσο ζητήματα καθημερινότητας όσο και πρωτοβουλίες που μπορούν να βελτιώσουν το κλίμα μεταξύ των δύο κοινοτήτων.

Ιδιαίτερη μνεία έγινε στα σημεία διέλευσης Λουρουτζίνας, Μιας Μηλιάς και Πυρόι, καθώς και στο έργο εγκατάστασης ηλιακών συλλεκτών στη νεκρή ζώνη, χρηματοδοτούμενο από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Ο Erhürman τόνισε ότι πρόκειται για πρωτοβουλίες με άμεσες θετικές συνέπειες για την καθημερινότητα των πολιτών, εφόσον υπάρξει τεχνική πρόοδος και πολιτική βούληση.

Ωστόσο, το μεγαλύτερο μέρος της συζήτησης αφιερώθηκε στο οδόφραγμα του Αγίου Δομετίου, όπου η συμφόρηση των τελευταίων ημερών έχει προκαλέσει έντονη ταλαιπωρία. Ο Τουρκοκύπριος ηγέτης επισήμανε ότι πριν ξεκινήσουν τα έργα στη νεκρή ζώνη, είχε προηγηθεί επιτόπια επίσκεψη για εντοπισμό των προβλημάτων, τα οποία παραμένουν άλυτα λόγω της περιορισμένης λειτουργίας των φυλακίων ελέγχου στη νότια πλευρά. Σημείωσε ότι το θέμα περιλαμβάνεται επίσης στις δέκα προτάσεις που τέθηκαν ενώπιον του Christodoulides, επιμένοντας πως η λειτουργία τριών νέων θαλάμων και η ενίσχυση του προσωπικού θα έλυνε άμεσα την κατάσταση.

Ο Erhürman αναφέρθηκε και στις δημόσιες τοποθετήσεις στελεχών της Λευκωσίας και Ελληνοκυπρίων πολιτών, που έχουν επίσης επισημάνει καθυστερήσεις και δυσλειτουργίες. Ενημέρωσε τη Holguín ότι βρίσκονται ήδη σε επαφή με τον Ελληνοκύπριο διαπραγματευτή Μενέλαο Μενελάου, ενώ στελέχη της «προεδρίας» του Τουρκοκύπριου ηγέτη – ο Mehmet Dânâ και ο Mustafa Ergüven – έχουν πραγματοποιήσει επιτόπιες διαπιστώσεις στον Άγιο Δομέτιο.

Με έμφαση, ο Erhürman είπε στη Holguín ότι η επίλυση του ζητήματος είναι εφικτή εφόσον ληφθούν υπόψη οι τεχνικές εισηγήσεις της τουρκοκυπριακής πλευράς. «Όταν δεν μπορούμε να προχωρήσουμε ούτε σε τόσο απλά ζητήματα, είναι λογικό να προβληματίζεται κανείς για το πώς θα προχωρήσουμε στα δυσκολότερα», ανέφερε χαρακτηριστικά, καλώντας να γίνουν άμεσα οι απαραίτητες ενέργειες ώστε να μη συνεχιστεί η καθημερινή ταλαιπωρία των πολιτών.

Η Holguín, από την πλευρά της, δήλωσε ικανοποιημένη που βρίσκεται εκ νέου στην Κύπρο και συνεχάρη τον Erhürman για την ανάληψη της ηγεσίας της τουρκοκυπριακής κοινότητας. Χαρακτήρισε τη συνάντηση «θετική και χρήσιμη» και εξέφρασε την πρόθεσή της να φιλοξενήσει την επόμενη εβδομάδα συνάντηση των δύο ηγετών, με στόχο να υπάρξει «ουσιαστική και συγκεκριμένη πρόοδος». Υπενθύμισε τη σημασία της πρόσφατης συνεδρίασης της Τεχνικής Επιτροπής για τη Νεολαία στο Αμμάν, την οποία χαρακτήρισε εξαιρετικά παραγωγική, υπογραμμίζοντας πως η νέα ατμόσφαιρα στο νησί αποτελεί θετικό υπόβαθρο για τα επόμενα βήματα.

Η ειδική απεσταλμένη του ΟΗΕ κατέστησε σαφές ότι θα επιδιώξει μια αποδοτική τριμερή συνάντηση με τους δύο ηγέτες μόλις ολοκληρώσει τις διμερείς επαφές της. Ο Erhürman, από την πλευρά του, εξέφρασε ετοιμότητα για οποιαδήποτε νέα συνάντηση ή τεχνική επαφή κριθεί απαραίτητη πριν από την τριμερή, σημειώνοντας πως ελπίζει ότι στα τρία βασικά θέματα που παρουσίασε στη Holguín θα υπάρξει «απτή πρόοδος» στην επόμενη συνεδρίαση.

Σε ερώτηση για την πιθανότητα σύγκλησης νέας συνόδου 5+1, ο Τουρκοκύπριος ηγέτης απάντησε ότι δεν απορρίπτει τη διαδικασία, αλλά θεωρεί πως χρειάζεται προετοιμασία στη Λευκωσία ώστε να έχουν ουσιαστικό αποτέλεσμα τυχόν μελλοντικές συναντήσεις. «Οι προηγούμενες συναντήσεις σε Νέα Υόρκη και Γενεύη δεν απέδωσαν. Στόχος μου είναι οι λύσεις να βρίσκονται εδώ», τόνισε.

Η Holguín, κλείνοντας, σημείωσε ότι η επιτυχία της διαδικασίας προϋποθέτει τη στήριξη των πολιτών προς τους ηγέτες τους: «Ελπίζω σε μια καλή και παραγωγική εβδομάδα», ανέφερε, εκφράζοντας την αισιοδοξία της ότι η νέα δυναμική που διαμορφώνεται στο νησί μπορεί να λειτουργήσει ως μοχλός προόδου στο Κυπριακό.

Όπως συμβαίνει με κάθε έργο φαραωνικής κλίμακας, έτσι και το τελευταίο σχέδιο της Leonardo φέρει ένα εντυπωσιακό όνομα. Ο «Θόλος του Μιχαήλ Αγγέλου» (Michelangelo Dome), που ανακοινώθηκε πρόσφατα από τον ιταλικό αμυντικό κολοσσό, αποτελεί το πλέον φιλόδοξο εγχείρημα της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας στην προσπάθεια ενίσχυσης της θωράκισης της ΕΕ απέναντι σε εξωτερικές απειλές – με τη Ρωσία να θεωρείται, στην παρούσα συγκυρία, ο πιο άμεσος κίνδυνος. Το συγκεκριμένο σχέδιο αντλεί έμπνευση από το ισραηλινό σύστημα «Iron Dome», το οποίο σε ορισμένους κύκλους έχει αποκτήσει σχεδόν μυθικές διαστάσεις σε ό,τι αφορά την αποτελεσματικότητά του. Ωστόσο, δεν είναι απολύτως ξεκάθαρο εάν και πώς η πρόταση της Leonardo θα λειτουργήσει συμπληρωματικά ή ανεξάρτητα από τις πρόσφατες κατευθύνσεις που περιλαμβάνονται στον «Οδικό Χάρτη Ετοιμότητας» της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την προστασία από επιθέσεις μη επανδρωμένων οχημάτων.

Η Leonardo και η Baykar

Υπάρχει όμως ένας ακόμη παράγοντας που καθιστά την πρόταση Τσινγκολάνι ιδιαιτέρως σημαντική για την Ελλάδα: η στενή και διαρκώς ενισχυόμενη συνεργασία της Leonardo με την τουρκική εταιρεία Baykar, επικεφαλής της οποίας είναι ο Σελτζούκ Μπαϊρακτάρ, γαμπρός του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Τον περασμένο Ιούνιο, στο περιθώριο της μεγάλης αμυντικής έκθεσης στο Λε Μπουρζέ του Παρισιού, οι δύο εταιρείες ανακοίνωσαν τη δημιουργία κοινοπραξίας 50-50 υπό την ονομασία LBA Systems, με έδρα στην Ιταλία – και συνεπώς εντός ευρωπαϊκού εδάφους.

Κατά την παρουσίαση του σχεδίου στον Ιταλό υπουργό Άμυνας Γκουίντο Κροζέτο και στα Γενικά Επιτελεία, ο Τσινγκολάνι περιέγραψε ένα πολυσύνθετο αμυντικό πλέγμα βασισμένο σε τεχνολογίες Τεχνητής Νοημοσύνης, το οποίο θα συνδέει συστήματα ξηράς, θάλασσας, αέρος και Διαστήματος για την αναχαίτιση UAVs, πυραύλων και άλλων απειλών. Τόνισε, επίσης, ότι η πλατφόρμα μπορεί να διασυνδέεται με νατοϊκά συστήματα και υποδομές άλλων κρατών.

Ιδιαίτερη βαρύτητα έδωσε στις ευρωπαϊκές κοινοπραξίες της Leonardo – με τη γερμανική Rheinmetall, τη γαλλική Thales, την Airbus και φυσικά την τουρκική Baykar – οι οποίες επιτρέπουν στην εταιρεία να υλοποιήσει ένα τόσο φιλόδοξο πρότζεκτ.

Η «εμμονή» με το SAFE θολώνει το τοπίο

Η αναφορά αυτή φέρνει στο φως μια πραγματικότητα που συχνά παραβλέπεται στον ελληνικό δημόσιο διάλογο: η Τουρκία αποτελεί ήδη, μέσω των βιομηχανιών της, κρίσιμο κομμάτι του ευρωπαϊκού αμυντικού οικοσυστήματος. Παρά τις έντονες αντιδράσεις των ελληνικών κομμάτων για την ενδεχόμενη συμμετοχή της Άγκυρας στο SAFE (Security Action for Europe), οι τουρκικές αμυντικές εταιρείες έχουν οικοδομήσει ένα εκτεταμένο δίκτυο συνεργασιών σε πολλά κράτη-μέλη της ΕΕ, το οποίο θα συνεχίσει να λειτουργεί ανεξαρτήτως του SAFE.

Με βάση τα σημερινά δεδομένα, τουρκικές εταιρείες μπορούν να συμμετέχουν ως υποκατασκευαστές σε κοινές ευρωπαϊκές αμυντικές προμήθειες μέχρι και σε ποσοστό 35%. Αν ο τουρκικός φάκελος είχε εγκριθεί εγκαίρως – κάτι που δεν συνέβη – το ποσοστό θα έφθανε το 65%. Η απόρριψη, λοιπόν, δεν ακυρώνει τις ήδη ενεργές συμπράξεις της Τουρκίας.

Αναμφίβολα, η Άγκυρα ήθελε να ενταχθεί στο SAFE και οι αντιδράσεις αξιωματούχων της προς την Αθήνα το επιβεβαιώνουν. Η Ελλάδα έχει αποδείξει ότι μπορεί να μπλοκάρει παρόμοιες κινήσεις – όπως είχε συμβεί με την PESCO, το EDF και τον EDA. Το πραγματικό ζήτημα, όμως, είναι το πόσο απλωμένο είναι πλέον το τουρκικό αμυντικό αποτύπωμα σε ευρωπαϊκό έδαφος.

Το δίκτυο συνεργασιών της Τουρκίας στην ΕΕ

Πρόσφατη έρευνα του IISS σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Μπιλκέντ καταγράφει την έκταση της τουρκικής παρουσίας στην ευρωπαϊκή αμυντική αγορά. Ιταλία και Ισπανία εμφανίζονται ως οι χώρες με τη στενότερη συνεργασία με την Άγκυρα – κάτι που έχει άμεση σημασία για τα ελληνικά συμφέροντα στη Μεσόγειο. Ωστόσο, τουρκικές εταιρείες δραστηριοποιούνται επίσης σε Πολωνία, Γερμανία, Ρουμανία, Πορτογαλία, αλλά και σε Βαλτικές και Σκανδιναβικές χώρες.

Οι στενές σχέσεις με Ιταλία και Ισπανία

Στην Ιταλία, η Baykar έχει ήδη εξαγοράσει την Piaggio Aerospace, η οποία έχει αναπτύξει UAVs και συνεργάζεται με την Pratt & Whitney στο πρόγραμμα F-35 – ένα πρόγραμμα από το οποίο η Τουρκία έχει αποκλειστεί και προσπαθεί να επαναπροσεγγίσει. Επιπλέον, η ARCA Defence απέκτησε την Esplodenti Sabino στον τομέα των πυρομαχικών, ενώ η Stoeger απέκτησε την Beretta Defence Technologies.

Στο παρελθόν, η συνεργασία Leonardo–TAI γύρω από το ελικόπτερο Mangusta οδήγησε στη δημιουργία του τουρκικού Τ129 ATAK, ενώ η Fincantieri συνέβαλε στη ναυπήγηση τουρκικών περιπολικών.

Η συνεργασία της Τουρκίας με την Ισπανία είναι ακόμη πιο εντυπωσιακή: το TCG Anadolu βασίζεται στον σχεδιασμό του Juan Carlos I και λειτουργεί ως πλωτή πλατφόρμα για UAVs. Η Άγκυρα σχεδιάζει πλέον και εθνικό αεροπλανοφόρο με τη βοήθεια της Navantia, ενώ συζητούνται νέα υποβρύχια, φρεγάτες και UUVs.

Η Ισπανία υποστήριξε ενεργά την τουρκική προμήθεια 40 Eurofighters, ενώ πρόσφατα αποφάσισε την αγορά έως και 45 εκπαιδευτικών Hurjet – ένα συμβόλαιο άνω των 3 δισ. ευρώ.

Το ΝΑΤΟ και οι υπόλοιποι εταίροι

Η τουρκική παρουσία δεν περιορίζεται στα διμερή σχήματα. Το σύστημα MEROPS της ASELSAN επελέγη από το ΝΑΤΟ για ενίσχυση της αντιαεροπορικής άμυνας Ρουμανίας και Πολωνίας, ενώ σχεδιάζεται εγκατάσταση και στη Δανία.

Το 2021 η Πολωνία παρήγγειλε 24 Bayraktar TB2, ενώ η OTOCAR ανέλαβε την παραγωγή άνω των 1.000 οχημάτων Cobra II για τη Ρουμανία. Στην Πορτογαλία, η STM εξασφάλισε συμβόλαιο 123 εκατ. ευρώ για υποστήριξη του πολεμικού ναυτικού, ενώ η Repkon θα συνεισφέρει σε γραμμή παραγωγής πυρομαχικών 155 χιλ. σε γερμανικό εργοστάσιο από το 2027, έχοντας ήδη αποκτήσει την εταιρεία Bowas.