Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΔΑ) έκρινε, σε μια ιδιαίτερα σημαντική απόφαση, ότι οι μειώσεις σε μισθούς και συντάξεις των δημοσίων υπαλλήλων της Κύπρου κατά την περίοδο της οικονομικής κρίσης ήταν συμβατές με την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου.

Η υπόθεση Constantinou and Others v. Cyprus, που αφορά πέντε ομαδικές προσφυγές δεκάδων εργαζομένων και συνταξιούχων, οδήγησε την πλειοψηφία του Δικαστηρίου στο συμπέρασμα ότι οι περικοπές συνιστούσαν νόμιμη και αναλογική παρέμβαση σε μια περίοδο εξαιρετικά δύσκολων δημοσιονομικών συνθηκών.

Το Δικαστήριο αναγνώρισε ότι η επιβολή έκτακτων εισφορών και οι μειώσεις μισθών συνιστούσαν παρέμβαση στο δικαίωμα των προσφευγόντων στην περιουσία. Ωστόσο, η πλειοψηφία έκρινε ότι η παρέμβαση δεν υπερέβαινε τα όρια του Άρθρου 1 του Πρωτοκόλλου 1, καθώς στόχευε στην αντιμετώπιση μιας κατάστασης εκτεταμένης οικονομικής κρίσης.

Το ΕΔΔΑ υπενθύμισε ότι τα κράτη διαθέτουν «ευρεία διακριτική ευχέρεια» όταν διαχειρίζονται κοινωνικοοικονομικές πολιτικές. Η πλειοψηφία κατέληξε ότι οι μειώσεις ήταν προσωρινές, αναλογικές και στοχευμένες, χωρίς να θέτουν τους προσφεύγοντες σε κίνδυνο αδυναμίας αξιοπρεπούς διαβίωσης. Κατά συνέπεια, όπως αναφέρει η απόφαση, δεν συνιστάτο παραβίαση του δικαιώματος στην περιουσία.

Σημαντικό τμήμα των προσφυγών αφορούσε τη συνέπεια της νομολογίας του Ανωτάτου Δικαστηρίου της Κύπρου. Οι προσφεύγοντες ισχυρίστηκαν ότι το Ανώτατο είχε αποφασίσει «απρόβλεπτα», παραβιάζοντας προηγούμενες αποφάσεις του. Το ΕΔΔΑ απέρριψε τον ισχυρισμό, υπογραμμίζοντας ότι «το Δικαστήριο δεν διαπιστώνει απόκλιση ή αντίφαση ικανή να υπονομεύσει την ασφάλεια δικαίου» και ότι οι διαφοροποιημένες προσεγγίσεις ήταν επαρκώς αιτιολογημένες. Κατά συνέπεια, δεν υπήρξε παραβίαση του Άρθρου 6 της Σύμβασης.

Έντονη η μειοψηφία

Η απόφαση συνοδεύτηκε από εκτενή μειοψηφούσα γνώμη τριών δικαστών, οι οποίοι διατύπωσαν σοβαρές ενστάσεις σε επίπεδο νομικής συλλογιστικής και θεσμικής συνέπειας.

Οι δικαστές της μειοψηφίας τόνισαν ότι το κυπριακό Σύνταγμα, συγκεκριμένα το Άρθρο 23, παρέχει αυστηρότερη προστασία στο δικαίωμα ιδιοκτησίας σε σχέση με την Ευρωπαϊκή Σύμβαση. Υποστήριξαν ότι το Ανώτατο Δικαστήριο της Κύπρου και στη συνέχεια το ΕΔΔΑ θα έπρεπε να λάβουν σοβαρότερα υπόψη αυτή τη διαφορά. Επεσήμαναν ότι η ερμηνεία της κυπριακής νομολογίας ήταν απρόβλεπτη, θίγοντας την ασφάλεια δικαίου, προσθέτοντας ότι «η υιοθετηθείσα προσέγγιση ήταν ανεπαρκώς αιτιολογημένη και επέτρεψε στο κράτος να παρακάμψει τις αυστηρότερες συνταγματικές εγγυήσεις». Οι μειοψηφούντες έκλεισαν με προειδοποίηση για τις επιπτώσεις.

Η απόφαση επιβεβαιώνει ότι το ΕΔΔΑ δίνει ευρεία κατανόηση στις κρατικές παρεμβάσεις σε περιόδους οικονομικής κρίσης, ειδικά όταν οι μειώσεις είναι προσωρινές και στοχευμένες, στο πλαίσιο της «αναγκαστικής ισορροπίας» μεταξύ ατομικών δικαιωμάτων και επιβίωσης του κράτους. Ωστόσο, η μειοψηφία θέτει κρίσιμα ερωτήματα σχετικά με τα όρια προστασίας των συνταγματικών δικαιωμάτων και τη συνέπεια της νομολογίας κατά την αλλαγή του νομικού πλαισίου αντιμετώπισης της κρίσης.

Η ανακοίνωση της Νομικής Υπηρεσίας

Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου απέρριψε πέντε αιτήσεις που κατατέθηκαν κατά της Κυπριακής Δημοκρατίας από 450 εργαζόμενους και συνταξιούχους του δημόσιου και ευρύτερου δημόσιου τομέα, εξαιτίας της μερικής περικοπής των μισθών ή των συντάξεών τους από το Γενικό Λογιστήριο λόγω της οικονομικής κρίσης. Η ετυμηγορία του ΕΔΔΑ κρίθηκε εξαιρετικά σημαντική για τα δημόσια οικονομικά της χώρας.

Οι πέντε υποθέσεις αμφισβητούσαν τον «Νόμο περί Μείωσης Απολαβών και Συντάξεων των Αξιωματούχων, Εργοδοτουμένων και Συνταξιούχων της Κρατικής Υπηρεσίας και του Ευρύτερου Δημόσιου Τομέα, Ν. 168(I)/2012» και τον «Νόμο περί Έκτακτης Εισφοράς Αξιωματούχων, Εργοδοτουμένων και Συνταξιούχων της Κρατικής Υπηρεσίας και του Ευρύτερου Δημόσιου Τομέα, Ν. 112(I)/2011». Οι 450 αιτητές προσέφυγαν στο ΕΔΔΑ αφού οι προσφυγές τους απορρίφθηκαν, κατά πλειοψηφία, από το Ανώτατο Δικαστήριο (Αποφάσεις Γεώργιος Χαραλάμπους κ.ά. v. Κυπριακή Δημοκρατία και Κυπριακή Δημοκρατία v. Αυγουστή και άλλων).

Οι αιτητές υποστήριξαν παραβίαση του δικαιώματος ιδιοκτησίας (Άρθρο 1 Πρωτοκόλλου 1), παραβίαση δικαιώματος δίκαιης δίκης (Άρθρο 6 ΕΣΔΑ) λόγω αντιφάσεων στην κυπριακή νομολογία και παραβίαση της απαγόρευσης διακρίσεων (Άρθρο 1 Πρωτοκόλλου 12) λόγω διαφορετικής μεταχείρισης μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού τομέα.

Το ΕΔΔΑ απέρριψε τον ισχυρισμό παραβίασης δίκαιης δίκης, θεωρώντας ότι δεν υπήρξε απόκλιση στη νομολογία του Ανώτατου. Όσον αφορά το δικαίωμα ιδιοκτησίας, η πλειοψηφία έκρινε ότι οι μειώσεις αποτελούσαν νόμιμη παρέμβαση, προβλεπόμενη από τον νόμο και σύμφωνη με τα πρότυπα του ΕΔΔΑ. Οι μειώσεις εξυπηρετούσαν το δημόσιο συμφέρον σε περίοδο κρίσης, ήταν κλιμακωτές, περιορισμένης διάρκειας και πέτυχαν δίκαιη ισορροπία μεταξύ δημοσίου συμφέροντος και ατομικών δικαιωμάτων.

Σχετικά με την απαγόρευση διακρίσεων, το ΕΔΔΑ έκρινε ότι οι δημόσιοι υπάλληλοι ή αξιωματούχοι που βασίζονται στον κρατικό προϋπολογισμό δεν βρίσκονταν σε ανάλογη θέση με άλλους εργαζόμενους.

Στην απόφαση συμφώνησαν πέντε δικαστές του ΕΔΔΑ, ενώ οι κ. Γιώργος Σεργίδης και κα Anna Adamska-Gallant διατύπωσαν μειοψηφούσα γνώμη. Την υπόθεση εκπροσώπησε ενώπιον του ΕΔΔΑ η Ανώτερη Δικηγόρος της Δημοκρατίας κα Θεοδώρα Χριστοδουλίδου, εκ μέρους του Γενικού Εισαγγελέα της Δημοκρατίας.

Το μεσημέρι, ενώπιον του Προέδρου της Δημοκρατίας, Νίκου Χριστοδουλίδη, υπογράφηκε η καταρχήν συμφωνία για την ΑΤΑ, η οποία διασφαλίζει τη σταθερή λειτουργία του θεσμού.

Σε δηλώσεις του κατά τη διάρκεια ειδικής τελετής στο Προεδρικό Μέγαρο, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας τόνισε ότι «επιτυγχάνεται μόνιμη συμφωνία για την ΑΤΑ».

«Ένα ζήτημα που παρέμενε ανοιχτό για πάνω από δεκαπέντε χρόνια, αποτέλεσμα της δημοσιονομικής κρίσης που επηρέασε τη χώρα, επιλύεται σήμερα οριστικά, με σεβασμό στους θεσμούς του κοινωνικού διαλόγου και με προοπτική για το μέλλον της οικονομίας και των εργαζομένων», πρόσθεσε ο κ. Χριστοδουλίδης.

Συνεχίζοντας, υπογράμμισε: «Ολοκληρώνεται μια σημαντική προσπάθεια και επιτυγχάνεται, μέσω υπεύθυνου και εποικοδομητικού διαλόγου, η μόνιμη συμφωνία για την Αυτόματη Τιμαριθμική Αναπροσαρμογή».

Όπως εξήγησε, «παραλάβαμε την ΑΤΑ στο 50% και σήμερα επιτυγχάνεται η πλήρης αποκατάστασή της στο 100% εντός 18 μηνών».

Σύμφωνα με τον Πρόεδρο, «με το νέο πλαίσιο εντάσσονται πάνω από 55.000 νέοι δικαιούχοι».

«Για να φτάσουμε στη συμφωνία, χρειάστηκαν συγκλίσεις και συμβιβασμοί μεταξύ των δύο πλευρών», τόνισε χαρακτηριστικά ο κ. Χριστοδουλίδης.

Κυβέρνηση και εργοδότες φαίνεται να έχουν γεφυρώσει τις διαφορές τους αναφορικά με την απόδοση της ΑΤΑ, έπειτα από τροποποιήσεις και απαλοιφές σημείων που προκαλούσαν αντιδράσεις από την πλευρά των επιχειρηματιών. Πλέον, το αποτέλεσμα της διαδικασίας εξαρτάται από τις συντεχνίες, οι οποίες αναμένεται να αξιολογήσουν σήμερα τις νέες παραμέτρους της πρότασης.

Μετά από ένα έντονο Σαββατοκύριακο διαβουλεύσεων, κατά το οποίο το θέμα της ΑΤΑ φαινόταν να οδηγείται σε αδιέξοδο —μετά και την απόρριψη από ΟΕΒ και ΚΕΒΕ του κυβερνητικού προσχεδίου για «μόνιμη συμφωνία στην ΑΤΑ»— η εικόνα μέχρι αργά χθες το βράδυ έδειχνε ότι επετεύχθη εκ νέου σύγκλιση με την εργοδοτική πλευρά. Το βάρος πλέον μετατοπίζεται στις συντεχνίες, που καλούνται να αποφασίσουν αν θα αποδεχθούν τις διαφοροποιήσεις στο πλαίσιο που είχε παρουσιαστεί την περασμένη εβδομάδα και στο οποίο είχαν ήδη συναινέσει. Είμαστε, επομένως, πολύ κοντά είτε στη λύση του ζητήματος της ΑΤΑ ακόμη και εντός της ημέρας, είτε σε ένα νέο αδιέξοδο, εφόσον οι συντεχνίες δεν δώσουν τη συγκατάθεσή τους.

Το αναθεωρημένο πλαίσιο συμφωνίας —το οποίο θα παρουσιαστεί αναλυτικά στη συνέχεια— αναμένεται να εξεταστεί σήμερα στις 9:00 το πρωί από την εκτελεστική γραμματεία του ΚΕΒΕ, ενώ για τις 5:30 το απόγευμα έχει προγραμματιστεί συνάντηση των συντεχνιών στα γραφεία της ΣΕΚ.

Τα δεδομένα

Για τους εργοδότες, «κόκκινη γραμμή» παραμένει η ενσωμάτωση της ΑΤΑ στον κατώτατο μισθό, καθώς και η εξουσιοδότηση των υπουργών Οικονομικών και Εργασίας να εξετάσουν μέτρα για την επέκτασή της, ώστε να καλύπτει περισσότερους εργαζομένους, συνοδευόμενη από αντισταθμιστικά οφέλη προς τις επιχειρήσεις.

Υπήρξε συμφωνία ώστε ο κατώτατος μισθός να ανανεώνεται ανά διετία, σύμφωνα με το ισχύον πλαίσιο, ενώ αλλάζει το λεκτικό που αφορά την επέκταση της ΑΤΑ σε περισσότερες επιχειρήσεις.

Η εργοδοτική πλευρά φαίνεται να συναινεί στη σταδιακή αύξηση της απόδοσης της ΑΤΑ στο 100% για όσους την λαμβάνουν, εντός 18 μηνών — από 66,7% σήμερα, σε 80% την 01/01/2026, 90% την 01/07/2026 και 100% την 01/07/2027. Παράλληλα, συμφωνείται ανώτατο όριο 4% στον πληθωρισμό και καθορίζεται ότι η ΑΤΑ θα παραχωρείται μία φορά τον χρόνο, υπό την προϋπόθεση ότι η ετήσια ποσοστιαία μεταβολή του πραγματικού ΑΕΠ του προηγούμενου έτους είναι θετική.

Οι συντεχνίες

Από την πλευρά των συντεχνιών, η εικόνα που διαμορφώνεται είναι συγκρατημένη, με εμφανή επιφυλακτικότητα, αν και με διαφοροποιημένους τόνους.

«Θα αξιολογήσουμε συνολικά τα δεδομένα που συνδέονται με το ζήτημα της ΑΤΑ», δήλωσε ο γενικός γραμματέας της ΣΕΚ, Ανδρέας Μάτσας, αποφεύγοντας να προκαταβάλει τη στάση της οργάνωσης.

Από τη γενική γραμματεία της ΠΕΟ τονίστηκε ότι οι συνδικαλιστικές οργανώσεις δεσμεύονται από την απόφαση της πανσυνδικαλιστικής να αποδεχθούν την κυβερνητική πρόταση ως έχει. Σύμφωνα με την ΠΕΟ, το μπαλάκι βρίσκεται πλέον στην πλευρά των εργοδοτικών οργανώσεων, καθώς δεν μπορεί να υπάρξει συμφωνία αν αλλοιωθούν ουσιώδη στοιχεία της αρχικής πρότασης.

«Μας ανησυχεί η στάση των εργοδοτών. Είχαμε συμφωνήσει στην παρουσία των δύο υπουργών, ωστόσο στη συνέχεια υπήρξε αναδίπλωση, κάτι που προκαλεί προβληματισμό. Οι συντεχνίες δεν πρόκειται να υπογράψουν συμφωνία που θα αλλοιώνει τη φιλοσοφία της ΑΤΑ», ανέφερε ο πρόεδρος της ΔΕΟΚ, Στέλιος Χριστοδούλου.

Τέλος, ο γενικός γραμματέας της ΠΑΣΥΔΥ, Στράτης Ματθαίου, σημείωσε πως «οι τέσσερις συντεχνίες που συμμετέχουν στον διάλογο θα αξιολογήσουν από κοινού τα δεδομένα και θα λάβουν τη συλλογική τους απόφαση».