Ψάχνοντας ρόλο για την ΕΕ στο Κυπριακό

Με εξαιρετική προσοχή απαντούν πηγές στις Βρυξέλλες, όπως άλλωστε και στη Λευκωσία, στα ερωτήματα που προέκυψαν μετά τη δήλωση του προέδρου Χριστοδουλίδη πως έθεσε στην πρόεδρο της Κομισιόν Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν το ζήτημα του ρόλου της ΕΕ στο Κυπριακό, και πως αναμένει ανακοινώσεις μετά την ολοκλήρωση της διαδικασίας ανάδειξης των μελών της νέας Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

Ο κ. Χριστοδουλίδης είχε συνάντηση και σύντομη συνομιλία με την κ. Φον ντερ Λάιεν στο περιθώριο της συνόδου του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος της περασμένης Πέμπτης, λίγο πριν από την ολοκλήρωσή της και τη μετάβαση των ηγετών στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο.

Από εκεί και πέρα και οι δύο πλευρές λένε πολύ λίγα έως τίποτα για το τι συζητήθηκε, με την κυπριακή πλευρά να επιδιώκει να κρατήσει το θέμα χαμηλά, και αρμόδιες κοινοτικές πηγές να απαντούν στην «Κ» πως, προς το παρόν, δεν υπάρχει πληροφόρηση για το θέμα και πως η Κομισιόν δεν μιλά για διμερείς επαφές αν δεν υπάρχει κάτι επίσημο.

Εξ όσων αντιλαμβάνεται η «Κ», η συνομιλία δεν ξεπέρασε το γνωστό πλαίσιο σύμφωνα με το οποίο ο ΠτΔ θέλει ρόλο της ΕΕ σε περίπτωση επανέναρξης της διαδικασίας, ή και ενδεχομένως πριν από αυτήν μέσω της ιδέας που προωθεί από την εκλογή του για διορισμό κάποιου είδους απεσταλμένου της ΕΕ για το Κυπριακό.

Ενδεικτικό της προσοχής, ή του ότι δεν υπάρχει κάτι πιο συγκεκριμένο από τα όσα ακούστηκαν δημόσια, είναι και το γεγονός ότι για το συγκεκριμένο θέμα δεν διέρρευσε τίποτα ούτε και από τη σύνοδο του Εθνικού Συμβουλίου της Τρίτης, όπου σύμφωνα με πληροφορίες ο ΠτΔ περιορίστηκε να αναφερθεί γενικά στην ανάγκη να εξασφαλιστεί ένας ουσιαστικός ρόλος για την ΕΕ στην όποια διαδικασία, θέση με την οποία συμφώνησαν γενικά τα μέλη του Σώματος.

Το Κυπριακό στις Βρυξέλλες

Αυτό που παραμένει δεδομένο στις Βρυξέλλες όσον αφορά το Κυπριακό είναι η θέση που διατυπώνεται δημόσια και σε κάθε ευκαιρία: η ΕΕ θεωρεί πως το Κυπριακό την αφορά άμεσα καθώς αφορά ένα από τα κράτη μέλη της, και πως τον πρώτο ρόλο τον έχουν πάντα τα Ηνωμένα Έθνη. Σε αυτό το πλαίσιο το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο έχει δεσμευτεί και σε στήριξη της διαδικασίας, με την πιο πρόσφατη αναφορά σε συμπεράσματα συνόδου κορυφής (Απρίλιος 2024) να λέει πως η ΕΕ «είναι έτοιμη να συμβάλει ενεργά στην υποστήριξη όλων των σταδίων της διαδικασίας υπό την αιγίδα του ΟΗΕ, με όλα τα κατάλληλα μέσα που διαθέτει».

Η κυβέρνηση από την πρώτη φορά που διατυπώθηκε το συγκεκριμένο λεκτικό υποδεικνύει πως η στήριξη «όλων των σταδίων της διαδικασίας» περιλαμβάνει και τις προσπάθειες επανέναρξης, αν και το ερώτημα παραμένει ποια είναι τα «κατάλληλα μέσα» και πότε θα αξιοποιηθούν.

Εκ των πραγμάτων, το Κυπριακό ως ειρηνευτική διαδικασία δεν βρίσκεται καθ’ εαυτό στην ολότητά του κάτω από μια υπηρεσία ή χαρτοφυλάκιο της Κομισιόν, και στην πράξη μοιράζεται μεταξύ του Ύπατου Εκπροσώπου ως ζήτημα που άπτεται της εξωτερικής πολιτικής της ΕΕ και των σχέσεων με την Τουρκία, και του Επιτρόπου για τη Συνοχή και τις Μεταρρυθμίσεις στον οποίο υπάγεται αυτή τη στιγμή το Πρόγραμμα Βοήθειας για την τ/κ κοινότητα (το οποίο στηρίζει την προετοιμασία της τ/κ κοινότητας για την επανένωση, ενώ χρηματοδοτεί και δικοινοτικά έργα και πρωτοβουλίες).

Ωστόσο, η εποπτεία θεμάτων που αφορούν το Κυπριακό είναι, εξ όσων αντιλαμβάνεται η «Κ», θέμα το οποίο διαχειρίζεται το γραφείο της κ. Φον ντερ Λάιεν στο πλαίσιο της γενικότερης συγκεντρωτικής προσέγγισης της προέδρου της Κομισιόν. Ο σύμβουλος της κ. Φον ντερ Λάιεν για διπλωματικές υποθέσεις, Φερνάντο Άντερσεν Γκιμάρες, είχε πάντως μέχρι σήμερα στις αρμοδιότητές του και τις σχέσεις με την Τουρκία.

Τα σενάρια

Αυτά όμως είναι τα δεδομένα μέχρι στιγμής, καθώς η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν βρίσκεται εν μέσω της μετάβασης για τη δεύτερη θητεία της, με τις αλλαγές να επηρεάζουν και το προσωπικό του οποίου οι αρμοδιότητες άγγιζαν θέματα Κυπριακού. Για παράδειγμα, ο κ. Άντερσεν μετακινείται όπως ανακοινώθηκε στη ΓΔ Αλιείας, ενώ στην Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης, η εκτελεστική διευθύντρια για θέματα Ευρώπης μετακινείται στη θέση της πρέσβη της ΕΕ στην Αίγυπτο.

Οι αλλαγές αυτές δεν είναι κάτι ασυνήθιστο, όμως είναι ενδεικτικές του γιατί, αν η κ. Φον ντερ Λάιεν έχει στόχο να ορίσει το πλαίσιο των πολιτικών της ΕΕ για το Κυπριακό, αυτό δεν μπορεί να γίνει πριν ξεκαθαρίσει το τοπίο με τις ακροάσεις των νέων Επιτρόπων (4 με 12 Νοεμβρίου) ώστε η νέα Κομισιόν να αναλάβει τα καθήκοντά της την 1η Δεκεμβρίου.

Το προηγούμενο που υπάρχει αυτή τη στιγμή για την εμπλοκή της ΕΕ στο Κυπριακό δεν περιλαμβάνει διορισμό πολιτικού προσώπου ως απεσταλμένου (είναι κάτι που συνηθίζεται να κάνει η Κομισιόν και η ΕΥΕΔ για δύσκολα θέματα που αφορούν τρίτες χώρες ή υποψήφιες χώρες – όπως ο απεσταλμένος για τον Διάλογο Βελιγραδίου – Πρίστινας, ο απεσταλμένος για την περιοχή του Κόλπου ή ο απεσταλμένος για τη Μέση Ανατολή).

Η ΕΕ μέχρι σήμερα εμπλεκόταν στις διαδικασίες διαπραγμάτευσης για το Κυπριακό με τη συμμετοχή τεχνοκράτη στην αποστολή Καλών Υπηρεσιών του γ.γ. του ΟΗΕ, με συμβουλευτικό ρόλο όσον αφορά τη συμβατότητα όσων συζητούν οι δύο πλευρές με το κοινοτικό κεκτημένο. Στον ρόλο αυτό ο τότε πρόεδρος της Κομισιόν, Ζαν Κλοντ Γιούνκερ, είχε διορίσει (κατά την περίοδο των διαπραγματεύσεων Αναστασιάδη – Ακιντζί που διακόπηκαν στο Κραν Μοντανά) τον Βέλγο νομικό Πίτερ Βαν Νούφελ, ο οποίος είχε τον ίδιο ρόλο και επί της Επιτροπής Μπαρόζο.

Η ΕΕ εκπροσωπήθηκε σε πολιτικό επίπεδο στις επίσημες διαπραγματεύσεις που κορυφώθηκαν με το Κραν Μοντανά, από τον τότε πρώτο αντιπρόεδρο της Κομισιόν, Φρανς Τίμερμανς και την τότε ύπατη εκπρόσωπο, Φεντερίκα Μογκερίνι.