του Χάρη Θεραπή*

Η πρόσφατη αναγνώριση της Σομαλιλάνδης από το Ισραήλ δεν αποτελεί μια μεμονωμένη διπλωματική πράξη, αλλά μια στρατηγική κίνηση υψηλού γεωπολιτικού συμβολισμού. Για πρώτη φορά, το Ισραήλ μεταφέρει με σαφήνεια τον ανταγωνισμό του με την Τουρκία πέρα από τη Μέση Ανατολή και την Ανατολική Μεσόγειο, ανοίγοντας ένα νέο μέτωπο στο Κέρας της Αφρικής – σε έναν χώρο κρίσιμο για τις παγκόσμιες θαλάσσιες και ενεργειακές ροές.

Η Σομαλιλάνδη, αν και μη διεθνώς αναγνωρισμένο κράτος, ελέγχει την περιοχή της Μπερμπέρα, σε άμεση εγγύτητα με το στενό του Βαβ-ελ-Μαντέμπ. Πρόκειται για ένα από τα σημαντικότερα θαλάσσια «σημεία πνιγμού» παγκοσμίως, από το οποίο διέρχεται μεγάλο μέρος του παγκόσμιου εμπορίου και των ενεργειακών ροών προς το Σουέζ και, κατ’ επέκταση, την Ανατολική Μεσόγειο. Με την αναγνώριση αυτή, το Ισραήλ επιδιώκει να αποκτήσει στρατηγικό βάθος και πρόσβαση σε μια περιοχή που συνδέεται άμεσα με την ασφάλεια των θαλάσσιων γραμμών του.

Η κίνηση αυτή έχει σαφείς αποδέκτες. Πρώτον, την Τουρκία, η οποία τα τελευταία χρόνια επενδύει συστηματικά σε παρουσία και επιρροή στην Αφρική, στη Σομαλία και στην Ερυθρά Θάλασσα, προβάλλοντας τον εαυτό της ως προστάτη μουσουλμανικών πληθυσμών και εγγυητή ασφάλειας. Δεύτερον, την Αίγυπτο και άλλους περιφερειακούς παίκτες που θεωρούν το Κέρας της Αφρικής ζωτικό χώρο για τα δικά τους συμφέροντα. Η αναγνώριση της Σομαλιλάνδης λειτουργεί έτσι ως γεωπολιτικό μήνυμα ανατροπής ισορροπιών.

Παράλληλα, η εξέλιξη αυτή συνδέεται άμεσα με τη συνεχιζόμενη κρίση στη Γάζα, τη ρευστότητα στη Συρία και τον ρόλο του Ιράν. Το Ισραήλ επιχειρεί να διαμορφώσει ένα ευρύτερο πλέγμα αποτροπής και συμμαχιών σε όλο το τόξο από την Ανατολική Μεσόγειο έως την Ερυθρά Θάλασσα, την ώρα που η Τουρκία διεκδικεί ρόλο περιφερειακής δύναμης με ιδεολογικό και πολιτικό αποτύπωμα. Ο ανταγωνισμός αυτός δεν είναι συγκυριακός· είναι δομικός και μακροπρόθεσμος.

Για την Κύπρο, η εξέλιξη αυτή έχει ιδιαίτερη σημασία. Η ασφάλεια της Ανατολικής Μεσογείου δεν αποσυνδέεται πλέον από τις εξελίξεις στην Ερυθρά Θάλασσα και το Κέρας της Αφρικής. Όσο το Ισραήλ και η Τουρκία μεταφέρουν τον ανταγωνισμό τους σε νέα γεωγραφικά πεδία, τόσο η Κύπρος καθίσταται κομβικό σημείο σταθερότητας αλλά και αυξημένης γεωπολιτικής έκθεσης.

Τι πρέπει να κάνει η Κύπρος

• Να αναβαθμίσει τη γεωπολιτική της ανάγνωση, αντιμετωπίζοντας την Ανατολική Μεσόγειο ως μέρος ενός ενιαίου γεωστρατηγικού τόξου που εκτείνεται έως την Ερυθρά Θάλασσα.

• Να ενισχύσει θεσμικά τις στρατηγικές της συνεργασίες με Ισραήλ, Ελλάδα και εταίρους στην ΕΕ, δίνοντας έμφαση στην ασφάλεια θαλάσσιων υποδομών και ενεργειακών οδών.

• Να επενδύσει στη διπλωματική πρόληψη, αποφεύγοντας τη λογική του παθητικού παρατηρητή ή του δεδομένου συμμάχου.

• Να θωρακίσει την ΑΟΖ και τις κρίσιμες υποδομές, με ευρωπαϊκή και διεθνή στήριξη, απέναντι σε πιέσεις και υβριδικές απειλές.

• Να αξιοποιήσει τον ρόλο της ως κράτος-μέλος της ΕΕ, προβάλλοντας τη σημασία της Κύπρου ως παράγοντα σταθερότητας σε μια διευρυνόμενη ζώνη κρίσεων.

Η αναγνώριση της Σομαλιλάνδης από το Ισραήλ δείχνει ότι ο γεωπολιτικός χάρτης αλλάζει ταχύτερα απ’ όσο συχνά αντιλαμβανόμαστε. Για την Κύπρο, η πρόκληση δεν είναι απλώς να παρακολουθεί τις εξελίξεις, αλλά να τοποθετείται στρατηγικά μέσα σε αυτές.

*Διευθυντή του Vouli.TV

του Χάρη Θεραπή

Υπάρχουν συμφωνίες που υπογράφονται ως ιστορικές, μα καταλήγουν να γράφονται στην ιστορία ως προοίμια μιας νέας τραγωδίας. Η τελευταία συμφωνία για την Παλαιστίνη μοιάζει ακριβώς με αυτό: μια πολυαναμενόμενη ανάσα ανακούφισης που μετατρέπεται, ήδη από την πρώτη της μέρα, σε προμήνυμα της επόμενης καταιγίδας.

Η ανθρωπιστική διάσταση δεν αμφισβητείται· κάθε τέλος αίματος, κάθε απελευθέρωση αιχμαλώτων, κάθε σταμάτημα των βομβαρδισμών είναι μια μικρή νίκη της ζωής απέναντι στη φρίκη. Όμως πέρα από το ανθρώπινο, αρχίζει το πολιτικό — κι εκεί ξεκινά η καταστροφή. Γιατί η ειρήνη αυτή δεν γεννήθηκε από τη δικαιοσύνη, αλλά από την εξάντληση· δεν στηρίζεται σε μια κοινή επιθυμία συνύπαρξης, αλλά σε έναν προσωρινό συμβιβασμό επιτήρησης και επιβίωσης.

Η Γάζα, πληγωμένη και κατεστραμμένη, μοιάζει περισσότερο με σκιά παρά με τόπο. Οι δρόμοι της είναι ερείπια, οι υποδομές της κατεστραμμένες, ο λαός της εξαντλημένος και εξαρτημένος από τη φιλανθρωπία του έξω κόσμου. Μια συμφωνία υπόσχεται την ανοικοδόμηση, μα χωρίς πολιτική αλλαγή — κι αυτό ισοδυναμεί με το να ζητάς από έναν άνθρωπο να ξανασταθεί όρθιος χωρίς να του επιστρέφεις τα πόδια του.

Το Ισραήλ οχυρώνεται μέσα στη Λωρίδα, διατηρεί ζώνες ασφαλείας και ελέγχει κάθε πέρασμα. Οι Παλαιστίνιοι ζουν σε μια «ανοιχτή φυλακή», υπό την αδιάκοπη παρουσία drones και ηλεκτρονικής παρακολούθησης, που υπενθυμίζουν κάθε μέρα το καθεστώς της εξάρτησης. Ο πόλεμος μπορεί να σταμάτησε, αλλά η επιτήρηση δεν σταματά ποτέ. Και η επιτήρηση, με τον καιρό, γεννά την εξέγερση.

Όμως το πιο βαθύ τραύμα δεν είναι το υλικό — είναι το πολιτικό. Η Παλαιστίνη μένει χωρίς ενωτική φωνή, χωρίς ηγεσία που να εμπνέει εμπιστοσύνη και ελπίδα. Οι δυο πλευρές του μελλοντικού της κράτους, η Γάζα και η Δυτική Όχθη, μένουν διαχωρισμένες όχι μόνο γεωγραφικά αλλά και ψυχολογικά. Οι άνθρωποι που θα μπορούσαν να ενώσουν, φυλακίζονται ή απαξιώνονται. Και χωρίς ηγεσία, δεν υπάρχει υπόσχεση κράτους· υπάρχει μόνο διοίκηση υπό επιτήρηση.

Η ειρήνη που παρουσιάζεται ως «ιστορική» δεν λύνει τίποτα. Ανακυκλώνει τα ίδια λάθη, απλώς πάνω σε ένα πιο κατεστραμμένο τοπίο. Αντί να οικοδομεί μέλλον, διατηρεί το παρελθόν με νέα μέσα. Αντί για συμφιλίωση, προσφέρει σιωπή. Και η σιωπή, σε τόπους σαν την Παλαιστίνη, είναι απλώς η ανάπαυλα πριν από τον επόμενο πόλεμο.

Αυτό που ονομάζεται σήμερα «συμφωνία ειρήνης» είναι στην πραγματικότητα μια διαχείριση της δυστυχίας: μια αποστρατιωτικοποιημένη κατοχή με ανθρωπιστικό προσωπείο. Μια απόφαση που υπόσχεται «τέλος» αλλά δεν προσφέρει καμία αρχή. Κι έτσι, το μόνο βέβαιο είναι ότι ο επόμενος κύκλος θα ξεκινήσει πάνω στα ίδια θεμέλια από στάχτη.

Ο πόλεμος που φαίνεται να τελειώνει περιέχει ήδη τους σπόρους του επόμενου. Όπως έγραψε κάποτε ο Μανόλης Αναγνωστάκης, «ο πόλεμος δεν τέλειωσε ποτέ». Στην Παλαιστίνη, αυτό δεν είναι ποίηση. Είναι η πραγματικότητα που επαναλαμβάνεται.

Πώς η ελληνική υποχωρητικότητα οδηγεί σε στασιμότητα το έργο Ισραήλ–Κύπρου–Ελλάδας και αφήνει την Κυπριακή Δημοκρατία εκτεθειμένη

Του Χάρη Θεραπή*

Η ηλεκτρική διασύνδεση Ισραήλ–Κύπρου–Ελλάδας (Great Sea Interconnector) υποτίθεται πως θα αποτελούσε έργο-ορόσημο: η πρώτη ενεργειακή «γέφυρα» που θα συνέδεε την Ανατολική Μεσόγειο με το ευρωπαϊκό δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας, απελευθερώνοντας την Κύπρο από τη μακροχρόνια ενεργειακή της απομόνωση.
Όμως, πίσω από τις τεχνικές καθυστερήσεις και τις οικονομικές εκκρεμότητες, κρύβεται ένας πολύ πιο ουσιαστικός παράγοντας: η γεωπολιτική αδράνεια της Ελλάδας απέναντι στην τουρκική επιθετικότητα. Μια αδράνεια που δεν απειλεί απλώς το έργο, αλλά και τη στρατηγική θέση της Κυπριακής Δημοκρατίας στην ευρύτερη περιοχή.

Η ελληνική υποχωρητικότητα ως καθοριστικός παράγοντας στασιμότητας

Αν υπάρχει ένας λόγος που το έργο «βουλιάζει» στη γραφειοκρατία και την αναποφασιστικότητα, αυτός είναι η συστηματική υποχωρητικότητα της Ελλάδας απέναντι στις τουρκικές προκλήσεις και η απροθυμία της να προβάλει τη στρατιωτική της ισχύ ως παράγοντα αποτροπής στην Ανατολική Μεσόγειο.

Η Αθήνα, επιλέγοντας τη «στρατηγική της ήπιας διαχείρισης», έχει εκχωρήσει στην Τουρκία το πλεονέκτημα του φόβου. Η Άγκυρα γνωρίζει πως κάθε απειλή αποστολής ερευνητικού σκάφους, κάθε παράνομη NAVTEX ή υπερπτήση σε περιοχή που τέμνει τη διαδρομή του καλωδίου, παγώνει πολιτικά την ελληνική πλευρά.

Αντί για αποφασιστική αντίδραση, η Ελλάδα προτιμά δηλώσεις «ψυχραιμίας» και αναμονής, στέλνοντας το μήνυμα πως δεν προτίθεται να αναμετρηθεί επί του πεδίου για την υλοποίηση ενός έργου που θα ενοχλήσει την Τουρκία. Έτσι, η αποτροπή εγκαταλείπεται στο όνομα της «κατευναστικής διπλωματίας των ήρεμων νερών».

Η ενεργειακή διπλωματία χωρίς ασφάλεια είναι κενό γράμμα

Κανένα μεγάλο ενεργειακό έργο δεν προχωρά χωρίς στρατηγική κάλυψη και εγγυήσεις ασφάλειας. Στην περίπτωση της ηλεκτρικής διασύνδεσης, η Κύπρος — χωρίς δική της αμυντική ομπρέλα και εκτός ΝΑΤΟ — εξαρτάται από την ελληνική στρατηγική βούληση.

Η Τουρκία, αντιθέτως, προβάλλει διαρκώς τη στρατιωτική της παρουσία ως εργαλείο γεωπολιτικής διπλωματίας. Ελέγχει θαλάσσιες ζώνες, απειλεί εταιρείες, επιβάλλει de facto συνθήκες «γκρίζας κυριαρχίας». Δεν χρειάζεται να μπλοκάρει το έργο με πυρά — αρκεί να δείχνει πως θα μπορούσε. Δεν είναι αυτό που δήλωσε μόλις πρόσφατα και ο ΥΠΕΞ της Τουρκίας Χακάν Φιντάν;

Απέναντι σε αυτή την πολιτική ισχύος, η Ελλάδα αντιπαραθέτει ρητορική αυτοσυγκράτησης. Μια στάση που μπορεί να ακούγεται ώριμη στις Βρυξέλλες, αλλά στην Ανατολική Μεσόγειο εκλαμβάνεται ως αδυναμία. Το αποτέλεσμα: απώλεια εμπιστοσύνης από επενδυτές, θεσμούς και — κυρίως — από το ίδιο το Ισραήλ, το οποίο αμφιβάλλει πλέον για τη βούληση της Αθήνας να υπερασπιστεί στην πράξη ένα στρατηγικό έργο σε περίπτωση κρίσης.

Το στρατηγικό κενό της Αθήνας και τα αδιέξοδα της Λευκωσίας

Η ελληνική υποχωρητικότητα δημιουργεί στρατηγικό κενό ισχύος σε ολόκληρη την Ανατολική Μεσόγειο. Η Τουρκία το εκμεταλλεύεται, καθορίζοντας de facto το πλαίσιο των θαλασσίων ζωνών.

Για την Κυπριακή Δημοκρατία, οι συνέπειες είναι άμεσες και βαριές:

• Χάνει την πολιτικο-στρατιωτική κάλυψη που θα μπορούσε να προσφέρει η Αθήνα, μένοντας ουσιαστικά μόνη απέναντι στην τουρκική πίεση.

• Εγκλωβίζεται ενεργειακά, καθώς δεν μπορεί να προχωρήσει μόνη της ούτε να επιταχύνει το έργο χωρίς την ενεργό ελληνική συμμετοχή.

• Αποδυναμώνεται διπλωματικά, αφού η Ε.Ε. δεν επενδύει πολιτικό κεφάλαιο σε ένα σχέδιο χωρίς σαφείς εγγυήσεις ισχύος και ασφάλειας.

Η Λευκωσία βρίσκεται έτσι σε ένα γεωπολιτικό αδιέξοδο: εξαρτάται από την Ελλάδα για την προστασία του έργου, αλλά η Αθήνα δεν δείχνει διατεθειμένη να αναλάβει το ρίσκο της σύγκρουσης. Το αποτέλεσμα είναι παράταση της στασιμότητας και σταδιακή αποδόμηση της αξιοπιστίας της ίδιας της τριμερούς συνεργασίας.

Από τη διπλωματική ορθοφροσύνη στον γεωπολιτικό ρεαλισμό

Η ελληνική εξωτερική πολιτική έχει εγκλωβιστεί σε ένα μοντέλο διπλωματικής αυτολογοκρισίας. Επιδιώκει να αποφεύγει κάθε ένταση, επενδύοντας στην εικόνα του «λογικού εταίρου» της Δύσης. Όμως, στην Ανατολική Μεσόγειο, η ισχύς είναι το μόνο νόμισμα με αξία.

Η Άγκυρα το γνωρίζει, και γι’ αυτό κινείται επιθετικά, μετατρέποντας τη στρατιωτική της παρουσία σε πολιτικό εργαλείο. Αντίθετα, η Ελλάδα παραμένει θεατής στο ίδιο της το πεδίο, επιβεβαιώνοντας τον ρόλο του «αδύναμου κρίκου» της τριμερούς.

Η Κύπρος πληρώνει ήδη το τίμημα αυτής της αδράνειας: παραμένει ενεργειακά απομονωμένη, στρατηγικά εκτεθειμένη και πολιτικά εξαρτημένη. Αν η Αθήνα δεν επιλέξει να ασκήσει ισχύ, η Κυπριακή Δημοκρατία θα συνεχίσει να ζει κάτω από τη σκιά μιας Τουρκίας που δεν χρειάζεται καν να δράσει — της αρκεί να απειλεί.

Το τίμημα της αδράνειας

Η αποτυχία υλοποίησης της ηλεκτρικής διασύνδεσης δεν θα είναι τεχνικό ή οικονομικό ναυάγιο, αλλά στρατηγική ήττα. Μια ήττα που θα επιβεβαιώσει πως, πενήντα χρόνια μετά την εισβολή του 1974, η Κύπρος εξακολουθεί να εξαρτάται από τις αποφάσεις άλλων για την ίδια της την ασφάλεια και την ενεργειακή της ανεξαρτησία.

Αν η Ελλάδα δεν αναλάβει ενεργά τον ρόλο της ως δύναμη αποτροπής, η Ανατολική Μεσόγειος θα παραμείνει πεδίο τουρκικής κυριαρχίας και η Κύπρος όμηρος της ελληνικής αδράνειας. Και τότε, το χαμένο ρεύμα δεν θα είναι μόνο ηλεκτρικό — θα είναι το ρεύμα της ισχύος, που χάθηκε μέσα στον φόβο, την αναποφασιστικότητα και τη γεωπολιτική βολή.

*Ο Χάρης Θεραπής είναι ο Διευθυντής του Vouli.tv