Της Αλεξίας Στούπη

Η Τουρκία ενεργοποιεί το «όπλο» των σπάνιων γαιών, επιχειρώντας να ενισχύσει τη γεωπολιτική της ισχύ και να καθιερωθεί ως περιφερειακή υπερδύναμη μέσω της γαιο-οικονομίας. Η εξέλιξη αυτή φέρνει τις Ηνωμένες Πολιτείες αντιμέτωπες με ένα δύσκολο δίλημμα: να αποδεσμευτούν από την εξάρτηση από την Κίνα, δημιουργώντας όμως νέα εξάρτηση από την Τουρκία — μια χώρα που έχει επαναφέρει τη στρατηγική του «Επιτήδειου Ουδέτερου» στη διεθνή σκακιέρα. Το «αδύναμο σημείο» των ΗΠΑ δεν είναι άλλο από τις σπάνιες γαίες, οι οποίες αποτελούν κρίσιμο στοιχείο στην παραγωγή στρατηγικών όπλων, όπως τα F-16, τα F-35 και το σύστημα Patriot. Οι ΗΠΑ επιδιώκουν την απεξάρτηση από τις κινεζικές εισαγωγές, γεγονός που καθιστά την Τουρκία εν δυνάμει νέο προμηθευτή.

Η Άγκυρα φαίνεται να γνωρίζει πολύ καλά αυτή την πραγματικότητα. Όπως αποκάλυψαν το Bloomberg (6 Οκτωβρίου 2025) και η BirGün, η Τουρκία έχει ήδη ξεκινήσει διερευνητικές επαφές με τις Ηνωμένες Πολιτείες για πιθανή συνεργασία στην εκμετάλλευση των κοιτασμάτων σπάνιων γαιών στην περιοχή Beylikova του Εσκίσεχιρ. Σε μια εποχή όπου ο αναθεωρητισμός κυριαρχεί στη Μεσόγειο — από τη Συρία έως το Ισραήλ — η Τουρκία επιδιώκει να διατηρήσει τη σχέση της με τις ΗΠΑ, χωρίς να απολέσει τη γεωπολιτική της ευελιξία. Πρόκειται για μια εξέλιξη που μπορεί να αποδειχθεί επικίνδυνη για την ελληνική αποτρεπτική στρατηγική, η οποία μοιάζει να παραμένει αδρανής.

Πολλαπλασιαστές ισχύος στην παγκόσμια σκακιέρα

Οι σπάνιες γαίες θεωρούνται από πολλούς ως το νέο «νόμισμα ισχύος» στην παγκόσμια ενεργειακή και τεχνολογική μετάβαση. Πίσω από την τεχνική πολυπλοκότητα, διαμορφώνεται ένα νέο ενεργειακό και γεωπολιτικό παιχνίδι, στο οποίο η Ελλάδα δεν μπορεί να παραμείνει αμέτοχη.

Οι σπάνιες γαίες (Rare Earth Elements – REE) αποτελούν ομάδα 17 στοιχείων, όπως το νεοδύμιο, το δυσπρόσιο, το λανθάνιο και το ύττριο. Χρησιμοποιούνται σε μπαταρίες ηλεκτρικών οχημάτων, ανεμογεννήτριες, λέιζερ, αισθητήρες, αλλά και σε μαγνήτες υψηλής ισχύος — κρίσιμα εξαρτήματα για τη βιομηχανία όπλων και ενεργειακών συστημάτων.

Η «παντοκράτειρα» Κίνα των σπάνιων γαιών

Παρότι δεν είναι τόσο σπάνιες στη φύση όσο υποδηλώνει το όνομά τους, η εξόρυξη και κυρίως η επεξεργασία τους είναι εξαιρετικά δαπανηρές και περίπλοκες. Η Κίνα ελέγχει περίπου το 80% της παγκόσμιας παραγωγής και πάνω από το 90% της επεξεργασίας (refining), γεγονός που της εξασφαλίζει στρατηγικό μονοπώλιο. Η Ουάσιγκτον επιχειρεί να περιορίσει αυτή την εξάρτηση, και εδώ ακριβώς εισέρχεται στο παιχνίδι η Τουρκία.

Το 2022, η τουρκική κρατική εταιρεία Eti Maden ανακοίνωσε την ανακάλυψη 694 εκατομμυρίων τόνων ορυκτού υλικού στο Beylikova (Εσκίσεχιρ), με περιεκτικότητα σε οξείδια REE που κυμαίνεται από 0,3% έως 0,8%. Παρότι τα ποσοστά φαίνονται χαμηλά, θεωρούνται εμπορικά αξιοποιήσιμα εφόσον υπάρξει η απαραίτητη τεχνογνωσία επεξεργασίας.

Ψάχνει συμπαίκτη η Τουρκία

Η Άγκυρα έχει ήδη θέσει σε λειτουργία πιλοτική μονάδα επεξεργασίας και αναζητά διεθνείς εταίρους για την πλήρη ανάπτυξή της. Οι προσπάθειες συνεργασίας με Κίνα και Ρωσία δεν απέδωσαν καρπούς, οδηγώντας την Τουρκία να στραφεί προς τις Ηνωμένες Πολιτείες για τεχνολογική υποστήριξη και κοινή παραγωγή. Μέχρι στιγμής, πάντως, δεν έχει υπάρξει κάποια επίσημη συμφωνία.

Η αντιπολίτευση (CHP) έχει επικρίνει την κυβέρνηση για έλλειψη διαφάνειας, εκφράζοντας ανησυχίες ότι η εκμετάλλευση ενδέχεται να καταλήξει σε ξένα συμφέροντα. Το πραγματικό διακύβευμα, ωστόσο, δεν είναι η ιδιοκτησία των κοιτασμάτων, αλλά ο έλεγχος της τεχνολογίας καθαρισμού των REE.

Σύμφωνα με εκθέσεις της Aerospace America και της RAND, κάθε μαχητικό F-35 περιέχει εκατοντάδες κιλά υλικών βασισμένων σε σπάνιες γαίες, οι οποίες είναι κρίσιμες για τους μαγνήτες των ραντάρ AESA, τους ηλεκτρικούς ενεργοποιητές και τα συστήματα ηλεκτρονικού πολέμου.

Οι ΗΠΑ, που προσπαθούν να μειώσουν την εξάρτησή τους από την Κίνα, έχουν κάθε λόγο να αναζητήσουν νέους προμηθευτές εντός ΝΑΤΟ. Αν η Τουρκία αποδείξει ότι μπορεί να επεξεργάζεται τα υλικά εγχώρια, θα αποκτήσει ένα σημαντικό στρατηγικό πλεονέκτημα, ακόμη κι αν δεν επιστρέψει άμεσα στο πρόγραμμα F-35.

Τα τουρκικά οφέλη και η «κοιμώμενη» Ελλάδα

Μια Τουρκία που προμηθεύει τη Δύση με κρίσιμες πρώτες ύλες παύει να είναι «προβληματική» και μετατρέπεται σε αναγκαίο σύμμαχο της δυτικής άμυνας.

Η Ελλάδα, από την πλευρά της, διαθέτει ενδείξεις ύπαρξης σπάνιων γαιών στη Θράκη και τη Βόρεια Ελλάδα, χωρίς ωστόσο να έχει επιβεβαιωθεί αν τα αποθέματα είναι εμπορικά αξιοποιήσιμα. Αν όντως επαρκούν, η έγκαιρη ένταξή μας σε ευρωπαϊκά έργα είναι ζωτικής σημασίας.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση, μέσω του Critical Raw Materials Act, έχει θέσει ως στόχο έως το 2030 να καλύπτει το 10% της ζήτησης σπάνιων γαιών με εγχώρια εξόρυξη και το 40% μέσω ευρωπαϊκής επεξεργασίας.

Αλλάζουν οι ισορροπίες στην Ανατολική Μεσόγειο

Η υπόθεση των σπάνιων γαιών δεν αφορά μόνο την οικονομία, αλλά και την ισορροπία ισχύος στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο. Η τοπική επεξεργασία REE σημαίνει πρόσβαση σε τεχνολογίες αιχμής — θεμέλιο της σύγχρονης αμυντικής βιομηχανίας. Η ανάπτυξη εγχώριας τεχνογνωσίας θα ενισχύσει την αυτάρκεια της Άγκυρας σε UAV, πυραύλους και ηλεκτρονικά συστήματα, αυξάνοντας παράλληλα τη γεωπολιτική της βαρύτητα.

Ίσως ήρθε η ώρα να αναρωτηθούμε πού βρίσκεται η Ελλάδα μέσα σε αυτό το νέο γεωστρατηγικό περιβάλλον.

Αλεξία Στούπη
Πολιτικός Επιστήμονας
MA Εφαρμοσμένη Στρατηγική & Διεθνής Ασφάλεια
Απόφοιτος ΕΣΔΔ, ΣΕΘΑ
Εξειδίκευση: Γεωπολιτική ανάλυση της Μέσης Ανατολής

ΠΗΓΗ: MILITAIRE .gr